Bugungi kunda KOOS aksari korxonalar AJ lari, xolding va moliya -sanoat
guruhlari tuzish yo‘lidan bormoqda. Davlat korxonalarining tashabbuskorligi, ijodiy
izlanish va tadbirkorligi uchun keng yo‘l ochib ularning ho‘jalik faoliyatini rejali
iqtisodiyoti davridagi kabi nazorat, limit, va qattiq me’yorlar bilan qo‘yayotgani yo‘q.
Korxonalar faoliyatida eng asosiy xususiyat bu, korxonalarning mustaqilligi va
erkinligidir. Malakaviy mutaxassis korxona iqtisodiyotini va uni boshqarishini yaxshi
bilishi, ko‘p echimli variantlardan qay biri afzal? Qanday yo‘l bilan foydani oshirish
va rentabenlikkni ko‘tarish mumkin? Korxonaning ishchi kuchiga ehtiyoji qancha va
ularga qanday haq to‘lashi kerak? CHiqarilayotgan mahsulot yoki tovarga bo‘lgan
talabni qay tarzda oshirish mumkin? Korxona kredit olishi zarurmi, agar olsa qanday
shartlar bilan kabi savollarga o‘z vaqtida va to‘g‘ri javob bera olishi lozim? Demak
yosh mutaxasislar
nazariy bilimlarini
amaliy tajriba va ko‘nikmalar
bilan
uyg‘unlashtirib, turli xo‘jalik sharoitlarida tez, to‘g‘riva aniq qaror qabul qilishi zarur.
Ayrim shaxs ham, jamiyat ham xoxlagan narslarni hammasiga ega
bo‘lolmaydi, chunki hamma narsa hammaga etmaydi. Iqtisodchilar aytganidek,
moddiy extiyojlarni xilma-xilligi cheksiz. Ammo resurslar – ana shu talablarni
qondiruvchi ne’mat va va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan va
«resurslar» deb ataladigan narsalarning chegarasi bor. Demak, inson ehtiyoji cheksiz,
ularni qondirish uchun resurslar esa cheklangandir. Binobarin, har bir jamiyat bir xil
muammoga – imkoniyatlar cheklanganligi muammosiga duch keladi.
Barchaning cheksiz talablarini qondirish imkoniyati bo‘lmaganligi sababli,
har bir odam, korxona (firma) yoki davlat istagan narslardan ayrimlarini tanlashi
kerak. Bunda u mumkin qadar ko‘proq narsa olish uchun tejashga xarakat qiladi.
SHuni nazarda tutib, biz iqisodiyotni cheklangan resurslar sharoitida ehtiyojlarni
qondirish uchun jamiyat tanlaydigan narsalarni bayon qiluvchi va tahlil etuvchi
ijtimoiiy fan deb ta’riflashimiz mumkin.
Tanlash zaruriyati daromadlar, badavlatlik va qarz olish imkoniyatlari bilan
belgilanadi. Har bir oilani daromadi, jamg‘argan pulining miqdori va qarz olish
imkoniyati cheklangandir. SHunga o‘xshash, korxona o‘z daromadlari, jamg‘armasi
va qarz to‘lash jihatdan, davlat esa soliq solish va kredit olish imkoniyati jihatdan
cheklangan. SHu sababli, ayrim odamlar, firmalar va xukumat o‘z istaklaridan
ayrimlarini tanlashga majburdirlar, bunda ular mavjud resurslardan foydalanib, eng
ko‘p foyda olishga intiladilar.
CHeklangan istaklar va cheklangan imkoniyatlar sharoitida har bir jamiyat
quyidagi asosiy savollarga javob olishi kerak:
Qaysi tovarlar va xizmatlar qancha miqdorda ishlab chiqarilishi kerak?
Bu tovarlar va xizmatlar qay tariqa ishlab chiqarilishi kerak?
Bu tovarlarni kim oladi va ulardan foydalana oladi?
Bu asosiy savollarga javob berish usulini iqtisodiy tizim belgilaydi.
2.
Iqtisodiy tizimlar an’anaviy, markazlashgan(buyrukbozlik), bozor iktisodiyoti
kabi turlardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: