|
Ijtimoiy sugurta ajratmasi.
7.
Asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi.
8.
Boshka sarflar.
Tannarx strukturasi
Maxsulot tannarxi – iqtisodiy taxlili uchun tannarx strukturasi – umumiy
tannarxda aloxida tur sarflar nisbatini aniqlash lozim. Tannarx strukturasi xam
elementlar, xam kalkulyasion moddalar sarfi bo‘yicha xisoblanishi mumkin.
Ishlab chiqariladigan maxsulot tannarxining strukturasidagi xususiyatlariga
ko‘ra sanoat tarmoqlari quyidagilarga bo‘linadilar:
-
xom ashyo va materiallar sarflarining yuqori salmogi bilan
tavsiflangan (oziq-ovqat, engil, qora metallurgiya, kimyo);
-
ko‘p mexnat talab qiluvchi, ya’ni ish xaki sarfining yuqori
salmogi bilan tavsiflangan (ko‘mir, tuz, torf, tog‘-kimyo);
-
asosiy fondlar bo‘yicha sarflarning yuqori
salmogi bilan
tavsiflangan (neft-gaz qayta ishlash, gaz, elektrenergetika);
-
elektrquvvat sarflarining yuqori salmogi bilan tavsiflangan;
-
aralash (kimyo, qurilma materiallar)
tarmoqlar, qator, sarf
moddalar yuqori salmogi bilan solishtirish og‘irliklari bilan tavsiflangan.
Kimyo sanoati xom ashyo va material, quvvat, fondlarningyuqori darajadagi
sarflar, shu bilan birga xam mexnat talab etuvchi tarmoq xisoblanadi.
Kimyo sanoatida tarmoqlar orasida xom ashyo va materiallar sarfining eng
yuqori salmogi lak-bo‘yoq (88%) shina sanoati (85%), plastmassa (70%)
sanoatlariga tegishli. YOqilg‘i va quvvat sarflari bo‘yicha eng yuqori darajaga azot,
soda (30%), sintetik kauchuk (19%), tog‘-kimyoviy (18%) sanoatlari ega.
Oziq-ovqat sanoati o‘simlik va xayvonot qishloq xo‘jalik xom ashyosini qayta
ishlash tarmoqlarining xammasi eng yuqori darajadagi materiallar sarfiga ega, tuz,
baliqning soxalar ko‘p mexnat talab qiluvchi, qazib oluvchi soxalar fondlar bo‘yicha
sarflarning yuqoriligi bilan izoxlanadilar.
Qator sanoat tarmoqlarida maxsulot tannarxi strukturasi sarf elementlari
bo‘yicha (xamma sarflarga nisbatan %-da) quyidagi 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Sarflar
Kimyo
sanoati
Oziq-ovqat
sanoati
Qurilma
materiallar
sanoati
Engil
sanoati
Ja’mi:
100
100
100
100
xom
ashyo
va
asosiy
materiallar
56,4
81
43,7
84,7
YOrdamchi materiallar
6,4
4,0
5,7
2,8
YOqilg‘i
1,7
2,0
7,7
0,5
Quvvat
8,9
1,0
4,7
0,7
Amortizatsiya
14,4
4,0
13,0
2,2
Ish xaki (ijtimoiy sug‘urta
ajratmasi bilan)
10,6
7,0
21,3
8,5
Boshqa sarflar
1,6
1,0
3,9
0,6
Kimyo va neft-kimyo sanoati tarmoqlarida tannarxning strukturasi elementlar
bo‘yicha (xamma ishlab chiqarish sarflarga nisbatan %-da) 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Sarflar
Asosiy
kimyo
sanoati
Azot
sanoat
i
Tog‘
-
kimy
o
sano
ati
Lak-
bo‘y
oq
sano
ati
Plastma
ssa
sanoati
SHina
sanoati
Sun’iy
kauchu
k
sanaoti
Jami
100
100
100
100
100
100
100
xom ashyo va asosiy
materiallar
53,6
25,5
2,9
88,3
67,6
84,0
61,5
YOrdamchi
materiallar
8
9,5
19,8
1,8
4,6
1
YOqilg‘i
2,3
1,5
6,3
0,6
0,8
1,3
18,8
Quvvat
6,4
29,0
11,8
1,1
4,7
2,6
Amortizatsiya
9,5
16,5
18,8
1,6
5,5
2,2
9,5
Ish xaki (ijtimoiy
sug‘urta
ajratmasi
bilan)
16
12,5
35,4
5,3
11,9
7,0
8,0
Boshqar sarflar
4,2
5,5
5,0
1,3
4,9
1,9
2,2
Oziq-ovqat sanoati tarmoqlarida tannarx strukturasi elementlari bo‘yicha
(xamma sarflarga nisbatan %-da) 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval
Sarflar
SHaka
r
Vino
Paxta
yog‘i
Margarin
maxsulot
Kir
sovun
(60%)
go‘shti YOg‘-
pishloq
va sut
Jami
100
100
100
100
100
100
100
xom ashyo va asosiy
materiallar
83,1
91,0
91,4
93,28
94,9
90,8
81,7
YOrdamchi
materiallar
2,7
1,4
3,4
2,45
2,0
1,4
3,9
YOqilg‘i va quvvat
3,4
0,5
1,4
0,96
0,1
1,1
2,5
Amortizatsiya
4,4
1,6
2,3
1,69
1,7
1,2
3,0
Ish xaki (ijtimoiy
sug‘urta
ajratmasi
bilan)
5,3
3,8
1,4
1,0
1,2
3,9
6,7
Boshqar sarflar
1,1
1,7
0,1
0,62
0,1
1,6
2,2
Maxsulot tannarxining strukturasiga xom ashyo, materiallar, yoqilg‘ilar
narxlarini o‘zgarishi, minimal ish xakini o‘zgarishi ko‘tarilishi, amortizatsiya
ajratmalar normalarini o‘zgarishi, qishloq xo‘jalik xom ashyolar sifati, ishlab
chiqarish jarayonlar mexanizatsiya va avtomatizatsiyasi kabi faktorlar ta’sir etadi.
Kalkulyasiya moddalari bo‘yicha umumiy tannarx strukturasining taxlili
tannarxni kamaytirish yo‘llarini aniqlash uchun imkon yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
