Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Marketing taktika va strategiyasi
Marketing 
taktikasi 
qisqa 
muddatli, 
operativ 
echimlarni, 
bozorni 
rivojlantirish, unda konyukturani barqaror saqlab turish yo‘llarini qidirib topish va 
amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Uning strategiyasi bo‘lsa o‘rtacha va uzoq 
muddatlarga mo‘ljallangan maqsadlardir. 
Bozorda vaziyat tez o‘zgarib turadigan sharoitlarda (shu narsa xozirgi 
bozorning asosiy belgisidir) uzoq muddatga mo‘ljallangan xar tomonlama endoshish 
zarurligidan kelib chiqadi. Ana shunday vaziyatlarda – marketingmiks degan 
strategiyasi foydalaniladi. 
Marketingmiks u yoki bu soxa bozoriga ta’sir o‘tkazish uchun bozor sub’ekti 
(sanoat yoki savdo korxonasi) tomonidan qo‘llaniladigan vositalar majmuasidir. 
Masalan, ilgari kolxaz va sovxozlar uchun traktorlar ishlab chiqarib kelgan va 
bugungi kunda shaxsiy tomorqa xo‘jaliklarining egalari, ijarachilar fermerlar uchun 
jitti, ya’ni mini-traktorlarni ishlab chiqarishni o‘zlashtirayotgan sanoat korxonasiga 
marketingmiks strategiyasini qo‘llanish kerak bo‘ladi. 
Buning ma’nosi nima? Avvalo, shaxsiy mulqdarlarga uch-besh yildan keyin 
qanday traktorlar kerak bo‘ladi, qanday qilib bozorni bular bilan to‘ldirish mumkin 
degan savolga javob berish kerak. So‘ngra mini-traktorlar ishlab chiqarishning butun 
texnologik zanjirga, jummladan, ularni yig‘ish va extiyot qismlar bilan ta’minlashga 

---

qilinadigan sarf-xarajatlardan tashkari, traktorlarni soxa bozoriga chiqarish, reklama, 
ulgurji va chakana qilib sotishga ketadigan sarf-xarajatlarni aniqlab chiqish lozim. 
Marketingmiks strategiyasini tashkil etuvchi echimlardan iste’molchilar 
talabiga ta’sir o‘tkazishdir. Bunday ta’sir o‘tkazishning vositalari esa tovar 
assortimenti va sifati, baxolari, ustamalar va skidlar, xizmatlar tajmuasi, molni 
etkazib berish tizimi va boshqalardir. Marketingmiks strategiyasining asosiy 
elementlari o‘rtasida teskari aloqa qaror topadi. Bu elementlar xam aloxida-aloxida, 
xam xammasi bir bo‘lib amal qilib borishi mumkin, lekin albatta mikro va 
makromuxitga qarab amal qilib boradi. 
Makromuxit omillari qatoriga quyidagilar kiradi: ijtimoiy-siyosiy tuzum va 
xuquq; xalo‘ xo‘jaligining darajasi va tuzilishi, madaniyat, ta’lim, rasm-rusumlar; 
jamiyatdagi fan-texnika taraqqiyotining darajasi; iqtisodiy va ijtimoiy shart- 
sharoitlar; demografik omillar. 
Mikromuxit omillari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: o‘xshash soxa korxonalari 
bilan raqobat darajasi; bozor konyukturasi; konkret bozor tuzilishi va xaridorlarning 
talablari; raqobatchi firmalarning reklamasi va boshqalar. 
Marketingmiks konsepsiyasi bozorga ta’sir ko‘rsatishning barcha vositalari 
korxonalarga qanchaga tushishini, shuningdek ularni qo‘llanishidan qancha samara 
olish mumkinligi albatta xisob-kitob qilib chiqishni ko‘zda tutadi. Bu o‘rinda bozorga 
kiritiladigan tovar xayot siklining bosqichi juda muxim bo‘lib qoladi. 
Bozorga taklif etiladigan xar bir tovar o‘zining xayot sikliga yoki o‘z 
xaridorni topishi kerak bo‘lagn davrga ega bo‘ladi. 
Tovar xayot siklining bosqichlari (tovarning bozorda sotilish bosqichlari) 
tafovut etiladi. xar bir bosqichga marketingning o‘z taktikasi mos keladi. xayot 
bosqichlariga qarab bozor sub’ektlari xar xil foyda oladi. 
xayot siklining davri, qancha davom etishi ko‘pgina omillarga bog‘liq. 
Tovarni o‘ziga mos joyini topib qo‘yish, baxosini tabaqalashtirish yo‘li bilan (xayot 
siklining bosqichiga qarab) xayot siklining o‘ziga xam ta’sir o‘tkazish, ya’ni uni 
uzaytirish yoki qisqartirish mumkin. 
Tovar xayot siklining grafik tasviri to‘rtta (beshta) bosqichi bo‘lgan obrazli 
egri chiziq shakliga ega. 
Birinchi bosqichi – tovarni bozorga kiritish davri. Unga talab asta-sekin o‘sib 
boradi va bunda rag‘batlantiruvchi marketing taktikasi – aktiv reklama kerak bo‘ladi. 
Tovar xayot siklining ikkinchi bosqichi sotuv xajmining tez o‘sib borishidir. 
Uchinchi bosqichi – maxsulotning etuklik davri. Bunda sotuv xajmi xamal 
o‘sib boradi, lekin u endi ikkinchi bosqichdagiga qaraganda sezilarli darajada 
pasaygan bo‘ladi. 
To‘rtinchi va beshinchi bosqichlarida talab asta-sekin, keyin esa keskin 
ravishda pasayib boradi. 
SHunday qilib, tovar xayot siklining xar bir bosqichi turlicha bo‘ladi va soxa 
bozorda o‘ziga yarasha turdagi tegishli marketing ishlarini olib borishni taqozo etadi. 
Tovar xayot sikli egri chizig‘ining shakli, bosqichlarining qancha davom etib 
borishi tovarning xossalariga, juladan uni o‘ziga o‘xshash buyumlardan ajratib 
turadigan yangi fazilatlariga bog‘liq. Tovar xossalarining iste’molchilar talablariga 
mos keladigan bo‘lishi ayniqsa muxim. 

---

Umumiy ma’nosida marketing strategiyasi firma imkoniyatlarini bozordagi 
xolatga muvofiqlashtirish, qo‘yilgan maqsadlrga erishishning kompleks vositalarini 
belgilashdan iborat. 
Strategiyani ishlab chiqish jarayoni olti marketing qarori yoki kichik 
strategiyasini o‘z ichiga oladi. Bular maqsadga muvofiq bozorni tanlash, bozorda o‘z 
segmentiga ega bo‘lish (maqsadli segment tanlovi), bozorga chiqish usullarini 
tanlash, marketing vositalarini tanlish, bozorga chiqish vaqtini belgilash, 
boshqarishning firmaning strategik maqsadlariga eng mos keladigan tashkiliy 
tarkibini tanlash. Strategiyaga qo‘yiladigan asosiy talablar – variantlarning aniqlash, 
realligi, kompleksliga va xilma-xilligi. 
Joriy marketing xolati xarakatdagi bozor, uning xajmi, iste’molchilar tarkibi, 
raqiblar, o‘ziga xos boshqa omillarning xolat tizimi, shuningdek firmaninng shu 
bozordagi mavqiyoni aniqlab beradi.