Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Marketing xizmatini tashkil qilish
Hozirgi davrda Marketing xizmatini tashkil qilish yo‘nalishida firmaning 
tashkili tuzilishida Marketing xizmatini tashkil qilishni boshqarish ishlab chiqarishni, 
moliyani va kadrlarni boshqarish bilan bir darajada turadi. Marketing raxbarlari bozor 
axborotini to‘plash, taxlil qilish, bozor rivojini, shuningdek, firma maxsulotlari 
assortimentini rejalashtirish, sotishni muvofiqlashtirish, maxsulot taqsimoti va 
xakozalorga to‘liq javobgar xisoblanadi. Boshqarishning bunday tizimda sotishni 
oqilona tashkil etish yo‘llarini izlash ishlab chiqarish va moddiy ta’minotning ilk 
bosqichlaridayoq boshlanadi. 
Mijoz muayyan maxsulotning qanday ko‘rinishini istaydi, bu maxsulotga 
qancha pul to‘lashga tayyor, bu tovarga qaerda va qancha talab paydo bo‘ladi? Bu 
savollar puxta o‘rganilib, ularning barchasi xar bir muxandisga, ishlab 
chiqaruvchilarga etkazilishi lozim. Marketing maxsulotini loyixalash, ishlab 
chiqarishni rejalashtirish, iqtisodiy taxlil, taqsimot, sotish va sotilgan maxsulotga 
xizmat ko‘rsatish kabi masalalarga maxsulotga ko‘rsatishi lozim. Marketing 
konsepsiyasi bilan qurollangan firmalarning tashkiliy strukturasi shu prinsiplar 
asosida tashkil etiladi. 
Firmaning markazlashgan faoliyat strukturasida marketingning markaziy 
bo‘limi tashkil etiladi, uning faoliyat doirasiga iste’mol talabani o‘rganish, bozor 
axborotini to‘plash va tartibga o‘rganish, bozor axborotini to‘plash va tortibga solish, 
sotishning yangi shakl va usullarini o‘rganish, marketing xizmati bilan xaridorlar 
o‘rtasida mustaxkam aloqalar o‘rnatish va boshqalar kiradi. Bunday xollarda firmani 
boshqarishning tashkiliy strukturasi umuman deyarli o‘zgarmaydi. Barqaror strategik 
sharoit va cheklangan assortimentdagi maxsulotni barqaror ishlab chiqarish sharoitida 
undan samarali foydalaniladi. Ammo rivojlanib borayotgan ishlab chiqarish 
diversifikatsiyasi, 
raqobatning 
kuchayishi, 
ITT-ning 
kechishi 
funksional 
strukturalarning nuqsonlarini ochib beradi – bular strategiyasining boslanuchanligi, 
boshqarishda moxirlikning etishmasligi, raxbarlarning uzoqni ko‘zlaydigan 
yangiliklarga emas, balki joriy samaraga erishishga intilishlari va boshqalar. 
Markazlashmagan tashkiliy struktura amaliyotga “Dyupon” va “Jeneral Fudo” 
kompaniyalari tomondan tashkiliy tartibda 1920 yilda joriy etilgan. U ishlatilishi 
bo‘yicha bir xil, ammo xar xil texnologiya bo‘yicha tayyorlangan maxsulot turlarini 

---

ishlab chiqish va sotish vazifalarini guruxlantirishga asoslangan. Maxsus 
bo‘linmalar muayyan bozorlarga xizmat ko‘rsatadi, ularning boshqaruvchilari 
maxsulot ishlab chiqarishda g‘oyani amalga oshirishdan to tovarni sotishga 
qadar bo‘lgan barcha bosqichlarga javob beradi. Bunday strukturada marketing 
faoliyati maxsulot ishlab chiqarish va ishlab chiqish bilan o‘zaro mustaxkam 
bog‘liq, bu esa uning axamiyati va boshqarish darajasini ko‘taradi. 
Boshqa firmalarning xar bir bo‘linmasida tovar ishlab chiqarish va 
sotishning jami vazifalari birlashtirilgan. Bunday tuzilishda xar bir bo‘lim 
ishlab chiqarish- savdo bo‘limi xisoblanadi, demak, ishlab chiqarish va savdo 
faodiyati birgalikda amalga oshiriladi. IBM, “Kseroks infermeyshen” va boshqa 
firmalar xuddi ana shu yo‘lni tanladi. 
Marketing bo‘limining ichki tashkiliy tarkibiy asosiy etti yo‘nalishning 
biriga ega bo‘lishi mumkin: faoliyat, tovarlar, faoliyat va bozorlar, faoliyat va 
mintaqalar bo‘yicha. bU ishlab chiqarish quvvatlari, resurslar miqyosi, xizma 
ko‘rsatiladigan bozorlar miqdori va xajmi, maxsulot tavsifi va boshqalarga 
bog‘liq. 
muman olganda korxonada marketingni tashkil etishda uning asosiy 
tomonlariga zarur. Bu bir butunlik, muntazamlik, ko‘p tomonlamalik.. 
Marketingni bir butunligi shundaki, uning asosiy vazifalari yoki tizim qismlari 
o‘zaro aloqada va jamuljam bo‘lgandagina, birgalikda uning muvaffaqiyatli 
amalga oshirilishi uchun zarur shart-sharoitni ta’minlaydi. 
Muntazamlik endashuvida marketing konsepsiyasi bilan qurollangan 
korxona makro va mikromuxit doirasida faoliyat katadigan ochiq tizim deb 
qaraladi, ammo firma nazoratida bo‘lgan va nazorat qilinmaydigan omillar 
marketing tizimining tarkibiy qismi tarzida baxolanadi. 
Maqsad 
– korxonaning butun faoliyatini tashki щaroitlarga 
moslashtirish. Uchunchi, o‘xiga xos tomon – ko‘p tomonlamalik marketingni 
xar 
qanday 
tashkilotlarning 
o‘zaro 
aloqalarini, 
ularning 
“ishlab 
chiqaruvchilar” 
va 
“iste’molchilar” ga aylanishlari darajasiga qarab, 
boshqarishning umumiy quroli tarzida gavdalantiradi. SHu sabali marketing 
qurilishining yagona sxemasi yo‘q, xar bir korxona tashki omillar va xo‘jalik 
olgan 
xolda, 
boshqarishningbozor 
konsepsiyasidan 
foydalanib, 
ayrim 
yo‘nalishlar, tadqiqotlar, ishlab chiqarish va savdoni yagona texnologik jarayoni 
birlashtirib, muntazamlik endashuvi asosida o‘z marketing dasturini ishlab 
chiqadi. 
SHunday qilib, marketing bozor talabani qondirishning puxta, ko‘p 
qiyofali, muntazam moslashib boradigan va o‘z-o‘zini takomillashtiradigan 
tizimi bo‘lib, bu tizim uzining umumiy nazariy va amaliy ishda g‘oyat 
muraqqabdir.