unsuri. Bozorning qoida bilish, moslashish va unga ta’sir etish, tovar ishlab
chiqaruvchilar va xaridorlarning o‘zaro bog‘liqligiga erishishga qaratilgan xo‘jalik
munosabatlari majmui.
2.
Bozor – eskidan
oddiy xolda oldi-sotdi joyi, tovarlarni sotuvchi va
xaridor o‘rtasida begonalash, ularni almashtirish joyi va jarayoni. L.Abalkin esa
bozor – tovar muomalasi ekanligini tan olib, bozorning yalpi maxsulot takror
ishlab chiqarishini va uning tarkibiy qismlari xarakatining takrorlanishi elementi
ekanligini va bozorning ma’lum xo‘jalik aloqalari turi, ma’lum
iqtisodiy xarakat
xili deb qayd qiladi. iSHlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasidagi aloq albatta
bozor orqali amalga oshadi. Raqobat, talab va taklif tufayli ishlab chiqarishga ta’sir
o‘tkaziladi, baxolar erkin yuzaga kelib, shular tufayli bozor qatnashchilarining
xarakat ylgilanadi.
3.
Bozor segmenti – bozorni ayrimqismlarga taqsimlab ish ko‘rish
bozordagi faoliyatga aniqlik kiritish, ya’ni tavakkalchilik bilan bozorga kirish emas,
balki uning o‘ziga kerak aniq qismini topish va belgilashdan iboratdir. Bozorni
qismlashtiruv bir xil, bir xususiyatli tovarlarga muxtoj iste’molchilar guruxini
tanlish, xaqiqiy bozor talabini topa bilish jarayonidan iborat.
4.
Marketing kompleksi – bozorni xar taraflama o‘rganish: a)
talabni
o‘rganish; b) bozor tarkibini aniqlash; v) tovarni o‘rganish; g) raqobat sharoitlarini
tadqiq tish; d) sotish shakli va uslublarini taxlil qilish. Bozor talabi
o‘zgaruvchan
xususiyatga
ega
bo‘lganligi
uchun,
unga
demografik,
umumiqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, psixologik va boshqa omillar ta’sirini xisobga
olgan xolda, bozorrda axolining soni, jinsi, yoshi,
daromadi, maxsulot sifati va
narxigacha taxlil qilinadi.
5.
Riqib afzalligi – bozor, raqiblar vafirmaning o‘z tavsiflarini marketing
tadqiqotlari yakunlaribo‘yicha baxolash yutuqning asosiy omillarini aniqlashga
xizmat qiladi, ya’ni tovvar ishlab chiqarish va maxsulotni sotishda raqib afzalliklari
majmui aniqlanadi. Bunday yutuq omillari – xom ashyo va materiallarga ochiq
yo‘l, eng yangi texnologiya, yangi maxsulotlar
ishlab chiqarish imkoniyati,
boshqrishdagi engillik va boshqalar bo‘lishi mumkin. Firma xamda raqibatlarining
xolati omillarning “kuchi” bilan uning bo‘yicha o‘rganilib chiqiladi, shu firmaning
“kuchi” bilan uning asosiy raqiblari “kuchi” xar yutuq omili bo‘yicha qieslanadi.
Kelajakda firma xal qiluvchi yutuq omillari yordamida marketing faoliyatining
strategiyasi va taktikasini ishlab chiqadi.
6.
Talab – to‘lov qobil extiyoj, bozorga chiqqan va kerakli miqdordagi pul
bilan ta’minlangan extiyojini ifodalaydi. Talab extiyojdan kelib chiqadi, xaridga
ajratilgan pul shaklida ifoda etiladi.
7.
Tovarning xayotiy sikli – tovarning bozorga kirib kelishdan boshlab, to
uning bozordan chiqib ketishiga qadar (maxsulotning
sotilishi, iste’molchilar va
raqiblar foydasi xamda marketing strategiyasini ifoda etish uchun) amalga
oshiriladigan tadbirlardan iborat konsepsiyadir. Tovarning xayotiy sikli to‘rt
tipga ajratiladi: maxsulotlar turining
xayotiy sikli; maxsulotlar katta sinfining xayotiy sikli; qo‘llanish xayotiy
sikli; maxsulotlar markasining xayotiy sikli. Maxsulot xayotiy siklining bosqichlari:
kirib kelish; o‘sish; to‘yinish; inqiroz (kasodlik).
8.
Marketing taktikasi – xarakatdagi bozor, uning xajmi, iste’molchilar
tarkibi, raqiblar, o‘ziga xos boshqa omillarning tizimi, shuningdek,
korxonaning shu
bozordagi mavqiyoni aniqlab beradi.
9.
Marketing strategiyasi – korxonaning imkoniyatlarini bozor talabiga
muvofiqlashtirib borish. Marketing strategiyasi bozorni tadqiq qilish va istiqbolni
belgilash, tovar va iste’molchilarni xamda raqobatchilarni o‘rganish asosida ishlab
chiqiladi.
10.
Marketing turlari: konversion marketing – manfiy talabni engadi va
tovarga talabni yuzaga keltiradi; rag‘batlantiruvchi marketing – talabni uyg‘otadi;
rivojlantiruvchi marketing – yashirin talabni o‘z ichiga oladi va uni aniq yuzaga
chiqqan talabga aylantiradi; remarketing – kamayib borayotgan talabni jonlantiradi.
11.
Sinxromarketing – o‘zgarib turadigan,
nomuntazam talabni nisbatan
barqaror xolga keltiradi.
12.
Qo‘llab-quvvatlovchi marketing – tovar va xizmatlar assortimentini
arzonlashtirish, yangilash, to‘ldirish yo‘li bilan iste’mol va talabni qanday darajada
bo‘lsa, shu darajada saqlab borishga imkon beradi.
13.
Demarketing – xaddan tashkari yuqori talabni kamaytiradi.
14.
Qarshi ta’sir ko‘rsatuvchi marketing noma’qul extiyojlarni qondiruvchi
tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talabni antireklama va boshqalar yordamida
kamaytirida yoki yo‘qotadi.
Nazorat savollar
Marketing nima, uning maqsadi va vazifalari?
Marketingning asosiy tamoyillari va funksiyalari?
Marketing turlari?
Marketing boshqaruvi?
Marketing taktika va strategiyasi?
Do'stlaringiz bilan baham: 
