Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

3 – mavzu Korxonalarning asosiy kapitali
Ushbu amaliy mashg’ulot BBB, , klaster, mashq va masalalardan foydalanish mumkin.
Reja:
1 Asosiy fondlarning mohiyati va ularning korxona faoliyatidagi o‘rni.
2.Korxonalarda asosiy fondlarni baholash, ularni eskirishi va ta’mirlash 3. Korxona asosiy vositalarining xolati va ta’minlanganligi ko‘rsatkichlari.
4. Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligi ko‘rsatkichlari va ularni oshirish yo‘nalishlari.
Tayanch iboralar
Asosiy fondlar, korxonaning ishlab chiqarish apparati, noishlab chiqarish asosiy fondlari, aktiv va passiv, lizing, korxona asosiy fondlari tarkibi, ekspluatatsiya qilinayotgan asosiy fondlarning yoshi, natural baholash, qiymat bo‘yicha baholash, boshlang‘ich qiymat, tiklanish qiymati, qoldiq qiymati, balans qiymati, asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati, jismoniy (moddiy) eskirish, ma’naviy eskirish, amortizatsiya ajratmalari, amortizatsiya normalari, kapital ta’mirlash, o‘rtacha ta’mirlash, joriy ta’mirlash, ishlab chiqarish quvvati.
Dastlabki qiymat – asosiy fondlarning ishga tushirilishi paytidagi qiymatidir.
U quyidagi formula orqali hisoblanadi:
C_ï =Ö_î -Ç_T -Ç_ì
bunda: S₀ – asbob uskuna (yoki qurilma; bino) qiymati (narxi)
Z_t – asbob uskunalarni etkazib keltirishga ketgan xarajatlari
Z_m - ekspluatatsiya (ishlatish) joyida qurilish, montaj va boshqa ishlarning qiymati
Tiklanish qiymati – asosiy fondlarning u yoki bu vaqtda tiklash uchun kerak bo‘lgan xarajatlarni aks ettirgan qiymatidir.
Còèêë =Ñï −Ñè
Bunda:
S_u – ma’naviy jihatdan eskirishning qiymat ko‘rinishidagi ko‘rsatkichi.
Ma’naviy eskirish ikki turdagi bo‘lishi mumkin: birinchisi – xuddi shunday konstruksiyadagi (to’zilishdagi) mashina va asbob uskunalarni qaytadan ishlab chiqarish arzonlashgani natijasida, ikkinchisi esa - xuddi shunday mahsulot chiqaruvchi zamonaviyroq, yangiroq va takomillashgan asbob- uskunalarning yaratilishi bois eskirishdir.
Birinchi turdagi ma’naviy eskirish quyidagi formula bo‘yicha
hisoblanadi.
C_è `=Ñ_ï [(1−P/100)^{t ]}
Bunda:
P – ijtimoiy mehnat sarfining o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati %; t – texnika ishlab-chiqarilgan paytdan uning tiklangan qiymatini aniqlash paytigacha bo‘lgan vaqt oralig‘i, yil.
Ikkinchi turdagi ma’naviy eskirish quyidagi formula bo‘yicha
aniqlanadi:
CÍ′′ = Ñï .ñò − Cï .í ⋅ ÏÏ ÑÒÍ ⋅⋅ÒÒÑÒÍ
bunda:
C_{ï .ñò} , C_{ï .í} - ma’naviy eskirgan va yangi asbob-uskunalarning boshlang‘ich qiymati.
Ï _ÑÒ , Ï _Í - ma’naviy eskirgan va yangi asbob uskunalarning yillik ishlab chiqarish unumdorligi.
Ò_ÑÒ , Ò_Í - ma’naviy eskirgan va yangi asbob uskunalarni ishlatilish muddati.