Sanoat instituti

12-mavzu. Adabiyot-  ma’naviyat  o’chog’i

MOHLAROYIM NODIRA

Mohlaroyim Nodira yuksak badiiy isteídod sohibasi, dilkash, samimiy,

ma’rifatparvar o’zbek ayolidir. U Uvaysiy, Mahzuna, Dilshodi Barno, Anbar otin

kabi oízbek mumtoz shoiralari safining sardori bo’lgan.

         Shoira 1792-yili Andijon hokimi Rahmonqulibiy oilasida tugíildi. Otkir zehnli

Mohlaroyim otin oyi qoílida ta’lim oldi, xususiy mutolaa bilan shugíullandi. Sharq

mumtoz adabiyotini jiddiy oírgandi, sheírlar mashq qilib, yoshligidayoq shoira

sifatida tanildi. Uning ulg’ayish yillari adabiyot ahli davrasida kechdi. 1808-yili

Norbotabiyning o’g’li Umarxon bilan oila qurdi. 1810-yilgacha Margíilonda, undan

keyin umrining oxirigacha Qoíqonda yashadi. Mohlaroyim Muhammadalixon va

Sulton Mahmudxon ismli oígíillar tarbiyaladi. Amiriy taxallusi bilan ajoyib she’rlar

yaratgan Amir Umarxon 1822-yilda vafot etib, umr yoíldoshi Nodirani yolgíizlatib

ketdi.

Yirik shoir Amiriy bilan birga oítkazgan hayot davri Nodira qismatining baxtli

onlarini tashkil etdi. Bu davrda u turmush lazzatlaridan bahramand edi. Farzand

tarbiyaladi, tabiat va hayot goízalliklarini tarannum etuvchi ajoyib she’rlar yozdi.

Biroq Amir Umarxonning nogahoniy oílimi tufayli Nodira nazmidagi shodlik va baxt

tuyg’ulari o’rnini alam va ayriliq iztiroblari egalladi. Haqiqiy ishq tasviri kuchaydi,

tasavvufiy ramzu timsollar kuchaydi, sog’inch va armon nolalari rivoj topdi.

Mohlaroyim badiiy ijod bilan astoydil shug’ullandi. Nodira, Maknuna, Komila

taxalluslari bilan sheírlar yozib, mukammal devon yaratishga muyassar bo’ldi.

          Amir Umarxon vafotidan keyin Nodira davlat ishlarida ham bosh-qosh boíldi,

bu borada oígíli Muhammadalixonga homiylik qildi. U ijtimoiy umrini ezgu ishlarga

safarbar etdi. Shoiraning mana bu dono soízlari uning ijtimoiy faoliyatida oízining

amaliy ifodasini topdi:

          Xusho oqilki, aylab yaxshilik bunyodini mahkam,

O’tar dayru foniydan oízini neknom aylab.

              Nodira ezgu ishlar bunyod etdi va oítar dunyoda yaxshi nom qoldirdi.

Mohlaroyim Nodira islom diniga samimiy eítiqod qoíygan, tasavvuf maslagiga mehr

bogílagan komil musulmon shoira edi. U islom va tasavvuf yoínalishida katta kitoblar

yaratmagan, tafakkur tarixida iz qoldurgulik kashfu karomatlar koírsatmagan boílsa-

da, ijtimoiy faoliyatini bu ezgu yoílda shu qadar fidoyilik bilan safarbar etdiki, uning

saíy-harakati bilan din hamda millat takomili uchun tabiiy sharoit vujudga keldi.

Shoiraning amaliy faoliyati nazariy va maírifiy yutuqlar omili boíldi. Nodira ushbu

tarixiy xizmatlarini devoni debochasida iftixor va qoniqish hislari bilan yozadi:

ìUlamoyi din rivojlarigía imdod yetkurdim, to sharíi sharif rivoj topti, zuhd ahliga

---

24

ixlos va aqidatan zohir qildim, to din va millat kamol topti. Fazlu donnish qabilasiga

shafqat va marhamatdin oncha inoyatlar koírguzdumkim,, eítibor darajasigía taraqqiy

qildilar. Soyil va gadolarni talablarigía yetkurib, karam va ehson eshikidin noumid

yubormadim. Mushafi sharif va kutubi diniy va rasoyili yaqiniy koíp yozdurdim.

Barchasin xolisanlilloh vaqf qildimî. Bunday iftixor izhori Nodira gíazallarida ham

sado beradi:

Din Nodiradin kamol topdi,

Iqbol rafiqu mulki obod.

          Yuqoridagi singari savob ishlarni amalgam oshirish Nodira faoliyatining qatíiy

shioriga aylangan edi. Uning:

Aylagíil obod tavfiqu adolat mulkini,

          Komila, mavlo yo’lida himmati mardona tut

bayti mazkur shiorning badiiy ifodasidir ammo nosoz ijtimoiy muhit Nodiraga vafo

qilmadi. Jamiyatdagi ayovsiz kurash Mohlaroyim singari nodir saníatkorlarni oíz

manfaati yoílida qurbon qildi. Aqlu donnish va ezgu fazilatlar sohibi Nodirayi davron

nomi bilan shuhrat qozongan shoira 1842-yili Qoíqon bosib olingan paytda Amir

Nasrullo tomonidan oígíillari Muhammad Alixon, Sulton Mahmudxon; mahramlari

Xushholbibi, Norbibi, Oyshabibilar bilan birga qatl qilindi.