qayta ishlash bilan bogliq. Umuman insonning barcha bilimlari toplangan va
tartiblashtirgan axborotlardan iborat . Kitoblar oynoma va roznomalar oqiymiz
,televizor koramiz ilmiy ishlar bilan shugilanamiz ijod qilamiz yaratamiz
ahborotlar olib turamiz hamda ularni qayta ishlaymiz . Keng manoda inson
xolating ozgarishiga sabab xar qanday tasirni ahborot deb xisoblash mumkun.
Bugungi kunda ahborotlar olami shu qadar kopayib ketgani , ularni bevosita
qayta ishlash uyokida tursin , xatto qabul qilishga xam urinib bolmaydi.
va ehtiyojlar nazarida tutiladigan bolsa , xisoblash texnikasining rivojlanish
asosida yuzaga kelgan mutlaqo yangi fan – informatika [axborotshunoslik]ning
xossalarini va tuzilishini [tarkibiy qisimlarini], shuningdek ularni toplash ,
saqlash , axtarish , qayta ishlash ,ozgartirish tarqatish va ulardan inson
29
foilyatining turli sohalarida foydalanish bilan masalalarini orgatuvch fan
tarmogidir
Xosh aftamatlashtirishdan bizga nima foyda EXMiarning vazifasi
nimalardan iborat? Vaqtni tejash va shu orqali mehnat samaradorligini oshirishda
albata EXMlar qol keladi . Bolayotgan ijtimoiy va tabiy ozgarishlar togrisidagi
malumotlarni qabul qilishda ,turli xolatlarni taqqoslashda va boholashda ,
mantiqiy xulosalar chiqarishda elektron xisoblash mashinalari insonga tengsiz
yordamchidir .Qanday masalalar xal etamiz ,EXMlarning vazifa bitta: xarflar
raqamlar so’zlar bilan ifodalangan xolda qabul qilingan axboratlarni qayta
ishlab berishdir. Masalan jaxoning ko’pgina kutubxonalarda axborat sistemasi
yaratilgan. Kutubxonalar bo’lmasiga bitta yoki bir nechta xizmatchi vazifasini
bajaradigan qudrratli EXM lar ulangan ekranlar- displeylar o’rnatilgan. Bunday
displeylar ishga tushurilib kutubxonada qiziqtiruvchi masalar tegishli yoki yangi
qabul qilingaqn adabiyotlar ro’yhatini tezda olish shuningdek, biron maqolaning
qisqacha mazmuni bilan tanishish . ravshanki bunday ma’lumotlarni ahtarib
topishga sarflangan vaqt ancha tejaladi. Ish joyida EXMlarning bo’lishi katta
miqdordagi axborotlarni saqlash va ularni qisqa daqiqalarda tartiblashtirish
imkonini beradi. Ilmiy dargohlarda kimyo, fizika tajribalar o’tkazishda
xarorat, kuchlanish , tebranish kabi kuzatish ishlari EXM larsiz samarali natijalarga
erishish mumkin emas. EXMlarsiz fazoga uchirilgan raketalarni yerdan turib
boshqarish imkoni bo’lmasdi. Chunki hisoblashlar shunchali ko’pki raketa
bosib o’tgan yo’lning faqat bitta nuqtasi koordinatalarini u yerga qaytib
tushgandan keyingina hisoblashga ulgurish mumkin. Ehtimol oymomamiza
mushtariylarning ko’pchiligi EXM xizmatidan foydalangandirlar. Axir,
mamlakatimizning ko’pgina shaxarlari vokzalarda pattalar EXMlar
boshqaradigan teletaypdan bevosita beriladi. Yillar davomida EXMlar
bosqichma bosqich takomillashtirib borilgan va ularni tashkil etgan unsurlar
xam o’zgartirilgan. Bizni mamlakatimizda 50- yaillarning boshlarida birinchi
turdagi EXMlar ishlab chiqarila boshlagan bu BESM-1 mashinasi edi. Bu
mashina boshqa turdagi radioelektronika apparatlariga qarganda tuzilish
jihatdan ancha murakkab bo’lgan.. demak, birinchi avlod sxemalarini tashkil
etgan bo’lib bunda asosan radoilamopalardan foydalanilgan. Ikkinchi avlod
mashinalarining asosini yarim o’tkazgichli unsurlar tashkil etgan. Uchinchi
avlod mashinalaridan integral shakillardan foydalanilgan integral deyilishiga
sabab ularrning bitta kristalida juda murakkab mantiqiy vazifalar yo’lga
qo’yilgan. To’rtinchi b avlod mashinalarida bunday qurilmalaridan tashqari
tezkor xotira si mikro- protsessorlar keng tatbiq etilgan. Demak, EXM lar
vazifalari, xususiyatlariga, umumiyligiga axboratlarni qayta ishlash tezligi va
katta miqdordagi axboratlarni saqlashga ko’ra bir biridan farq qiladi. Allbata
inson yaratgan mashinalar qanchalik ‘‘aqilli’’ mo’jizakor bo’lmasin, ular
faqat inson ko’rsatmasi u tuzgan dasturlar asosidagina ishlaydi. Dasturlar esa
ma’lum qoidalar asosida tuziladi. Dasturlarni tuzishda tegishli qoidalardan
ozgina chetga chiqilsa ham mashina talab etgan ammalarni bajarmaydi.
30
Demak, mashinani ishlashi uchun behato ishlaydigan dastur kerak. Turli
buyruqlardan iborat dasturlarda qaysi amallar qay tarzda amalga oshirilishi
va qaysi sonlar bilan bajarilishi ko’rsatilgan bo’ladi. Masalan, aylana
bo’ylamasining uzunligi 10 sm bo’lgan doiraning yuzini hisoblash uchun
mashinalarga quyidagi buyruqlarni berish lozim: 1.10ni 10 ga ko’paytirish. 2
hosil bo’lgan natijani 3.14159 ga ko’paytirilishi. 3. Natijani display yoki
qog’ozga ko’chirish 4. Ishni tugatish . bunda mashinani ikkiga ko’paytirish
bosqichini natijani display qog’ozga ko’chirish buyrug’I bajaraladi va to’ta
buyrug’I tugmasi bosilishi bilanoq yangi dasturni bajarishga tayyor turadi.
Allbata EXM qanday tuzilgan savol hamani qiziqtiradi . EXM juda ko’p
elektron, elektronmexanik va mexanik qurilmalaridan iborat. Ammo o’ziga xos
vazifalarni bajarishlariga ko’ra eng muxim qurilmalar ni ajratib ko’rsatish
mumkin. Ular quyidagilar arifmetik- mantiq qurilmasi xotira qurilmasi
boshqarish qurilmasi axboratlarni kiritish va chiqarish qurilmasi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
