Самиғов н. А. Бино

2.1-расм. Пахса ва хом ғиштли бинолар.

1 ва 2 – эски Термиз ш.; 3 – Хива ш., Ичан-Қалъа девори; 4 – Буҳоро ш., Арки девори; 5 – пахса девор, Тунис; 6 – пахса деворли қалъа, Туркманистон.
Марказий Осиѐ, хусусан Ўзбекистонда сақланиб қолган архитектура ѐдгорликлари керамик материаллар асосида барпо этилган. Шаҳрисабз, Хива, Самарқанд, Бухоро, Термиз, Ўтрор, Кўхна-Урганч, Ўш, Хўжанд ва бошқа тарихий шаҳар ва қалъаларнинг 80% ортиғи конструкцион ва безак керамик буюмлар асосида қурилган. Керамикадан деворбоп, полбоп ва томбоп буюмлар, рангли ва рангсиз, сирланган ва ангобланган безак плиталар, терракоталар, қувурлар, идишлар ва бошқалар тайѐрланган.
Керамик буюмлар 950 – 1250 ^оС ҳароратда, қуритиш, пишириш ва совитиш жараѐнларига қатъий риоя қилинган ҳолда хумдонларда тайѐрланган. Бунда керамик буюмларнинг ўлчамлари, нуқсонлари (ботиқ ва қабариқ жойлари, ѐриқлари), ранги ва маҳсус хоссалари – сув шимувчанлиги, об – ҳавога чидамлилиги, совуққа бардошлилиги ва ш.к. муҳим аҳамиятга эга бўлган.
Ҳозирги кунда бино ва иншоотларни таъмирлаш учун керамик ғишт ва блоклар, безак буюмлар, қувурлар ва ш.к. материаллар ишлаб чиқарилмоқда.
Замонавий керамик буюмлар қуйидагича классификацияланади. Тузилишига кўра ғовак ва зич керамик буюмларга бўлинади. Ғовак керамиканинг сув шимувчанлиги масса бўйича 5% кўп бўлади. Буларга деворбоп ғишт ва блоклар, томбоп черепица, дренаж қувурлар, фаянс қоплама плиталари киради.
Зич керамиканинг сув шимувчанлиги масса бўйича 5% кам бўлади. Уларга ерга ѐтқизиладиган клинкер ғишт, йирик ўлчамли керамик плиталар, пол плиталари киради.
Эриш ҳароратига кўра керамик материаллар енгил эрувчан (1350⁰С дан паст), қийин эрувчан (1350-1580⁰С), эримайдиган (1580-2000⁰С) турларга бўлинади. Хом ашѐнинг ҳамма ерда мавжудлиги, арзонлиги, технологик жараѐнларнинг нисбатан соддалиги, экологик тозалиги керамик материалларни кўплаб ишлаб чиқариш имконини беради.

2. Анъанавий керамик материаллар

1.