Самиғов н. А. Бино

2.8-расм. Гипс қоришмаси асосида терилган кошинлар.

1, 2, 3 – Шоди-Мулк-Оға мақбараси (фрагментлар), Самарқанд ш.; 4 – Хожа Ахмад Яссавий мақбараси фрагменти, Туркистон ш. (Қозоғистон)
XVI асрда Нодир-Девонбеги, Абдулазизхон мадрасаси (Бухоро ш.), Номозгоҳ масжиди, Хожа – Ахрор, Шердор ва Тиллакори мадрасалари (Самарқанд ш.) ва бошқа монументал бинолар барпо этилди. Таъкидлаш жоизки, ушбу тарихий обидалар қоплама керамик безаклари турфалиги аввалги даврлардагига нисбатан соддароқдир. Бунда қўпол, ѐрқин рангли сирлар – сариқ, яшил, ҳаворанг, қизил ва бошқа ранглар ишлатилган. Ушбу ҳолат безак орнаментларнинг жозибасини камайтирди.

18. 
    аср охирида монументал бинолар қурилиши яна жадаллашди, урушларда вайрон қилинган Хива шаҳри қайта тикланди. Бухоро, Самарқанд, Фарғона водийси шаҳарлари ва кичик қалъаларда кўплаб обидалар қад кўтарди. Бу даврда керамик материаллар асосида конструкцион ва безак буюмлар ишлаб чиқарилди ва ишлатилди. Аммо керамик буюмлар русуми ва типлари аралашиб кетди, керамик қопламалар яратиш қатъийлиги тизими бузилди, буюм ва деталлар сортаменти анъанавий шакллари йўқола борди, сирлаш таркиблари сифати ва ранглари кескин пасайди.
    
19. 
    асрнинг иккинчи ярмида Қўқонда қурилган Худоѐрхон саройи кўк, ҳаворанг, қизил, оқ, сариқ, тўқ – яшил ранглардаги майолика плиталари асосида яхлит керамик қоплама билан безатилган.
    

Таъкидлаш зарурки, керамика асосидаги безакнинг зичлиги кам, намлик ва совуқ таъсирида вақт давомида бузилади.
Ситораи – Мохи – Хосадаги (1914–1917 йй.) Бухоро Амири Олимхоннинг Чорбоғ саройи кириш пештоқи фаянс кошинлар асосидаги мозаикалар билан безатилган. Ишлатилган сирлар ичида, Марказий Осиѐ учун одат бўлмаган, малина – қизил ранглар ҳам мавжудлиги диққатга сазовордир.

3. Замонавий керамик материаллар

Бино ва иншоотларни таъмирлаш учун керамик материаллар ва буюмлар ишлаб чиқариш долзарб муаммо ҳисобланади. Бунда ишлаб чиқариладиган замонавий материаллар аввал ишлаб чиқарилган айнан шундай материалларга структураси, хоссалари, ўлчамлари, кўриниши ва бошқа жихатлари билан жуда ўхшаш (аналог) бўлиши мақсадга мувофиқдир. Кўп холларда ушбу мутаносиблик сақланмаганлиги сабабли замонавий керамик буюмларнинг умри жуда қисқа бўлиб, таъмирланган бино ѐки иншоот асл кўринишини ва шу билан бирга бадиий қийматини ҳам йўқотади. Бунга Дунѐ, хусусан Ўзбекистон тарихий обидаларининг тикланиш ва таъмирлаш ишларидаги камчиликлар мисол бўлади. Масалан, Биби–Хоним мажмуасини, Боѐн – Қулихон мақбарасини, Дорут –Тиловат ва Дорус – Саодат
ансамблларини комплекс таъмирлашдаги хато ва камчиликлар, хусусан оддий деворбоп стардарт ғиштлар, аслига ўхшамаган кошинлар ва терракоталарнинг ишлатилиши ва бошқалар.
Маълумки, Республикамиз худудида барпо этилган монументал биноларда ишлатилган керамик материалларнинг хомашѐ таркиби тозалиги билан ажралиб туради. Табиийки, юз ва минг йиллар ўтиши натижасида ташқи омиллар таъсирида гилтупроқлар таркиби, структураси ва хоссалари ўзгарди. Замонавий керамик материаллар ишлаб чиқаришда хом ашѐни тозалаш, бойитиш ва анъанавий таркибларга яқинлаштириш катта муаммо саналади.

1.