Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Mavzu: Suvning kimyoviy xossalarini aniqlash.
Darsning maqsadi: Suv tarkibida o‘chraydigan kimyoviy birikmalardan ammiak, nitrat, nitrit, xlorid, sulfat va temir tuzlarini aniqlashning sifatli usullari bilan tanishishdir.

Darsga kerakli ko‘rgazmali qurollar va reaktivlar: Suv hammomi, probirkalar, pipetkalar, Nesslar reaktivi, Griss reaktivi, brutsin yoki difenilamin kristali, konsentrlangan sulfat kislota, 10% li kaliy yod, 1% li kraxmal, kumush nitrat eritmasi, 10 % li xlorid kislota, 5 % li bariy xlor eritmasi, 3% li vodorod peroksid, ammoniy rodanit eritmasi qizil va kuk lakmus qog‘ozi, 1% fenolftalein eritmasi va distillangan suv.

Darsning mazmuni - sifatli usullar yordamida suvda o‘chraydigan ximiyaviy birikmalarni aniqlab, ularni miqdorini sanitariya tomonidan baholashdir.

Suvdagi ammiakni aniqlash - buning uchun tekshiriladigshan suvdan probirkaga 10 ml olinib, ustiga 2-3 tomchi Nessler reaktividan tomiziladi. Agar tekshiriladigan suvda ammiak bo‘lsa probirkadagi suvning rangi sargayadi. Davlat andoza talablari bo‘yicha suvdagi ammiak miqdori 0,1 mg/l bo‘lishiga ruxsat etiladi.

Nitritlarni aniqlash - toza probirkaga 10 ml tekshiriladigan suv olinib, ustiga 1 ml Griss reaktividan qushiladi. Sungra probirka +70⁰ - 80⁰Cli suv hammomida 5-10 minut davomida qizdiriladi. Tekshirilayotgan suv tarkibida nitritlar bo‘lsa, probirkadagi suvning rangi qizara boshlaydi. Qizarishning intensivligiga qarab nitritlarni miqdorini aniqlash mumkin bo‘ladi. Suvdagi nitritlar miqdori 0,002 – 0,003 mg/l bo‘lishga ruxsat etiladi.

Nitritlarni aniqlash - Difenilamin reaksiyasi – probirkaga 5 ml tekshiriladigan suvdan olinib, ustiga 1 - 2 dona difenilamin kristalidan tashlanadi va 2 ml konsentrlangan sulfat kislota asta – sekinlik bilan qo‘yiladi. Agar suv tarkibida nitritlar bo‘lsa suv tuq kuk rangga kiradi. Suvdagi nitritlar miqdori 10 mg/l gacha ruxsat etiladi.

Xloridlarni aniqlash - suvdagi xloridlarni aniqlash kumush nitrat va suvdagi xloridlarni o‘zaro reaksiyasiga asoslangan. Oq cho‘kma tushishi ya’ni xlorli kumush hosil bo‘lishi suvda xloridlar borligini bildiradi. Toza probirkaga 10 ml tekshiriladigan suvdan olinadi va ustiga 1-2 tomchi kumush nitrat eritmasidan tomiziladi. Probirka tagiga oq cho‘kma tushishi xloridlarni borligini bildiradi. Suvdagi xloridlar miqdori 36 - 400 mg/l gacha ruxsat etiladi.

Sulfatlarni aniqlash - buning uchun toza probirkaga 5 ml tekshiriladigan suvdan olinadi. Ustiga 2 tomchi 10% li xlorid kislota eritmasi va 5 tomchi 5 % li bariy sulfat zritmasidan qushiladi. Agar probirkadagi suv oq rangli loyqa hosil qilsa bu sulfatlar borligidan dalolat beradi. Loyqaning miqdoriga qarab sulfatlar miqdorini taxminiy aniqlash mumkin.

Kuchsiz loyqa, 1 - 2 minut ichida - 1 - 10 mg/l

Kuchsiz loyqa, birdaniga hosil bo‘lsa - 10 - 100 mg/l

Kuchli loyqa - 100 - 150 mg/l

Suvdagi sulfatlar miqdori – 500 mg/l gacha ruxsat etiladi.

Suvdagi temir tuzlarini aniqlash - probirkaga 5 ml tekshiriladigan suvdan qo‘yib olinib, ustiga 2 ml dan konsentrlangan sulfat kislota, ammoniy rodanit va 3 % li vodorod peroksid eritmasidan qushiladi. Agar suv tarkibida temir tuzlari bo‘lsa, probirkadagi suvning rangi qizaradi. Suvdagi temir tuzlarining miqdori 3 - 5 mg/l gacha ruxsat etiladi.

Suvning aktiv ion ko‘rsatgichini aniqlash (pH) - suvning aktiv reaksiyasi uning vodorod ionlarining konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘lib, pH bilan belgilanadi. Suvning reaksiyasi davlat andoza talabi bo‘yicha 6,5 – 8,5 bo‘lishi kerak. Suvning reaksiyasi suvdan namuna olingandan so‘ng tezlik bilan aniqlanishi kerak. Chunki suvning reaksiyasi kislotalik yoki ishqoriy tomonga o‘zgarishi mumkin. Suvdagi pH lakmus qog‘ozi yordamida aniqlanadi. Buning uchun 2 ta stakanga 50 ml tekshiriladigan suvdan qo‘yiladi. Birinchisiga qizil, ikkinchisiga ko’k lakmus qog‘ozi tushiriladi. Agar qizil rangli lakmus qog‘oz ko’k rangga kirsa ishqoriy reaksiyani va aksincha ko’k lakmusni qizarishi - kislotalik muhitni bildiradi. Agar lakmus qog‘ozlari rangi o‘zgarmasa suvning reaksiyasi neytral bo‘ladi. Bundan tashqari suvning reakiyasi titrlash usuli bilan ham aniqlanadi.
Topshiriq № 1 – Turli suv namunalaridagi ammiak, nitrit,

nitrat, xlorid, sulfat, temir tuzlari va suvning

reaksiyasini aniqlang.

№	Kimyoviy ko‘rsatgichlari	DAT me’yorlari	Suv namunalari
			kran	daryo	quduq	ariq
1	Ammiak	0,05 mg/l
2	Nitrit	0,001 mg/l
3	Nitrat	10 mg/l
4	Xlorid	30-300 mg/l
5	Temir	3-5 mg/l
6	рН	6,5 - 8,5

Nazorat savollari:

1. Suvdagi ammiak va nitritlar qanday aniqlanadi.

2. Suvdagi xloridlar miqdorini ko‘payishi nimaga bog‘liq.

3. Suvning go‘ng bilan ifloslanishining asosiy ko‘rsatkichi nima?

4. Suv tarkibidagi ammiak, nitrit va nitratlarni aniqlash.

6. Suvdagi xloridlar, sulfatlar va temir miqdorini aniqlash.

7. Suvning aktiv ion ko‘rsatgichi (pH) qanday aniqlanadi.