Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Mavzu: Suvning oksidlanuvchanligini aniqlash.
Darsning maqsadi: turli suv manbalaridan olingan suv namunalarining oksidlanuvchanligini aniqlash usuli bilan tanishish.

Darsga kerakli asboblar va reaktivlar: - kolbalar, o‘lchov silindri, byuretka, gaz gorelkasi, 0,1 n kaliy permanganat (KMnO₄) eritmasi, Shavel kislotasining 0,01n (C₂H₂O₄) eritmasi, 25% li sulfat kislota eritmasi, distillangan suv.

Darsning mazmuni: Suv tarkibidagi engil oksidlanuvchi organik moddalarni aniqlashning eng yaxshi usul bo‘lib, kaliy permanganatning titrli eritmasi bilan suvning oksidlanishini aniqlash hisoblanadi. Bu usul kaliy permanganat eritmasining kislotalik muhitda organik moddalarni oksidlashiga ya’ni marganets sulfat hosil bo‘lishiga asoslangandir.

2KMnO₄+3H₂SO₄=2MnSO₄+K₂SO₄+3H₂O+5O

Shunday qilib, suvning oksidlanishi deb 1 l suv tarkibidagi organik moddalarni oksidlash uchun sarflangan kislorodning (mg) miqdoriga aytiladi.

Suvning oksidlanuvchanligini sanitariya tomonidan baholashda quyidagi ko‘rsatkichlarga e’tibor qilinadi:

1	Yaxshi suv	0,5 - 1,5 mg/l O2
2	O‘rtacha suv	5,0 mg/l O2
3	Yomon ichishga yaramaydigan suv	20 mg/l dan yuqori miqdorda kislorod sarflansa

Suvning oksidlanuvchanligini aniqlash tartibi:

1. Kaliy permanganat (KMnO₄) eritmasining titrini aniqlash. Kolbaga 100 ml distillangan suv olinadi. Ustiga 5 ml 25 %li sulfat kislota eritmasi va 8 ml 0,01 n KMnO₄ (kaliy permanganat) eritmasi qo‘shiladi. Suv to‘q binafsha rangga kiradi. Shu holatda 10 minut qaynatiladi. Keyin ustiga 10 ml shavel kislota eritmasi qo‘yiladi. Natijada kolbadagi suv rangsizlanadi. Rangsizlangan suv to och binafsha rangga kirguncha 0,01 n kaliy permanganat eritmasi bilan titrlanadi. Titrlashgacha va titrlash uchun sarflangan KMnO₄ eritmasining miqdori 10 ml shavel kislotasining titriga to‘g‘ri keladi va bu paytda 0,8 mg kislorod ajraladi.

2. Tekshiriladigan suvning oksidlanuvchanlishgini aniqlash. Kolbaga 100 ml tekshiriladigan suvni olinib, ustiga 5 ml 25% li sulfat kislota va 8 ml 0,01 n KMnO₄ eritmasi qo‘yiladi. Sungra 10 minut davomida qaynatiladi. Keyin sovutmasdan turib ustiga 10 ml 0,01 n shavel kislota qushiladi. Kolbadagi suv rangsizlanadi. Rangsizlangan suv och qizil rangga kirguncha 0,01 n KMnO₄ eritmasi bilan titrlanadi. Titrlashgacha va titrlash uchun sarflangan kaliy permanganat eritmasining miqdori aniqlanadi. Keyin esa 10 ml 0,01 n shavel kislotasining miqdorini titrlashga sarflangan kaliy permanganat eritmasining miqdori topiladi va 1 l suv tarkibidagi organik moddalarni oksidlash uchun sarflangan kislorod miqdori hisoblab chiqariladi.

Misol: KMnO₄ titrini aniqlashda 10 ml shavel kislotasini titrlashga 8 + 3,2 = 11,2 ml KMnO₄ sarflandi.

Tekshirilayotgan suvni titrlashda esa 8 + 6,3 = 14,3 ml KMnO₄ eritmasi sarflandi. Bunda 100 ml tekshiriladigan suv uchun 14,3 – 11,2 = 3,1 ml KMnO₄ sarf bo‘ladi. 1 l suv uchun esa 3,1 x 10 = 31 ml KMnO₄ sarflanadi.

Endi 1 l suv tarkibidagi organik moddalarni oksidlash uchun sarf bo‘lgan kislorod miqdorini aniqlaymiz: 11,2 ml KMnO₄ eritmasi o‘zidan 0,8 mg kislorod ajratadi. Bu paytda 31 ml qancha kislorod ajratishini aniqlaymiz: 11,2 ml - 0,8 mg O₂ ajralib chiqqan

31 ml - X

X = 31 x 0,8 / 11,2 = 2,21 mg/l O₂

Tekshirish shuni ko‘rsatadiki tekshirilayotgan suvning oksidlanishi 2,21 mg/l ga teng ekan. Shunga qarab suv tarkibidagi organik moddalarni miqdorini aniqlash mumkin. Chunki 1 mg kislorod 20 mg organik moddani oksidlaydi.

Topshiriq № 1 – Turli suv namunalarining

oksidlanuvchanligini aniqlang.

№	Oksidlanuvchanligi	Ulchov birligi	Suv namunalari
			Kran	Daryo	quduq	ariq
1	Yaxshi	mg/l
2	O‘rta	mg/l
3	Yomon	mg/l

Nazorat savollari.

1. Suvni oksidlanishini ahamiyati.

2. Quduq, hovuz va artezian suvlarini oksidlanishini baholang

3. Ichimlik suvining oksidlanishi qanday bo‘lishi kerak.

4. Suvning oksidlanish darajasini aniqlash tartibini ayting.

5. Suvning oksidlanishini sanitariya tomonidan baholash.