Samarqand transport va muhandislik kommunikatsiyalari

Elektr tokining odam va hayvonlarga ta’siri

Organizmdan elektr tokining o‘tishi natijasida u kimyoviy, issiqlik va biologik ta’sirlanadi. Kimyoviy ta’sir tufayli qon tarkibidagi moddalar va boshqa organik suyuqliklar parchalanadi. Issiqlik ta’sirida terining ayrim qismlari kuyadi. Elektr tokining biologik ta’sirida organizmdagi tirik hujayralar qo‘zg‘aladi, teri qichishadi, tomir tortishadi va muskullar qisqaradi. Tok urishi katta xavf tug‘diradi, u butun organizmni jarohatlaydi, asab tizimini, yurak va nafas a’zolarini to‘liq yoki qisman falajlashi mumkin.

Organizmning elektr tokidan jarohatlanishiga bir necha omillar: tok kuchi, insonning qarshiligi, kuchlanish qiymati, tok chastotasi va turi, tok yo‘li, ta’sir qilish muddati, shuningdek, odam organizmining alohida xususiyatlari ta’sir ko‘rsatadi.
Xavf yuz berishi mumkin bo‘lgan quyidagi tok qiymatlarini ajratish mumkin:
1. Seziluvchan tok (2 mA gacha) - organizmdan o‘tganda sezilarli qo‘zg‘alishni keltirib chiqaradi.
2. Qo‘yib yubormaydigan tok (10-25 mA) - organizmdan o‘tganda qo‘l muskullarida yengib bo‘lmaydigan tomir tortishishlar ro‘y beradi.
3. Fibrilyatsion tok (50 mA dan yuqori) - organizmdan o‘tganda yurak muskullarini tartibsiz qisqartiradi.
Elektr tokidan jarohatlanishda odam tanasining qarshiligi katta ahamiyatga ega. Odam tanasining elektr tokiga qarshiligi 100000 dan 1000 Om oraliqda o‘zgaradi va teri qoplamining holatiga (quruq, nam, dag‘allashgan, shikastlanmagan yoki shikastlangan teri), bog‘lanishning maydoni va zichligiga, shuningdek, o‘tayotgan tokning kuchi hamda chastotasi, ta’sir qilish muddatiga bog‘liqdir. Charchaganda, kasallanganda, terlaganda, elektr qurilmalari ostida ishlayotganda diqqat-e’tibor boshqa narsaga chalg‘iganda organizmning elektr toki ta’siriga qarshiligi keskin pasayadi. Yuragi kasal, terisida qichima kasalligi bor, oshqozoni yara, epilepsiya bilan og‘rigan, jigar hamda buyragi kasal va boshqa kasalliklari bor kishilar elektr qurilmalarida ishlashga qo‘yilmaydi. Elektr qurilmalariga xizmat ko‘rsatish maxsus o‘qigan va tibbiy ko‘rikdan o‘tganlargagina topshiriladi.
Hayvonlarning organizmiga ham elektr toki odamlardagi kabi ta’sir qiladi. Hayvonlar qanchalik og‘ir bo‘lsa, elektr tokiga qarshiligi shuncha ko‘payadi. Tok qiymati 100 mA bo‘lganda, yurak faoliyatida yoki nafas olishda hech qanday o‘zgarish bo‘lmaydi. Ammo hayvon tanasining qarshiligi, odam tanasining qarshiligidan ancha kam. Yirik shoxii mollarning oldingi va orqa oyoqlari orasidagi 400-600 Om tana qarshiligi, hayvon yiqilganda 50-100 Om. gacha kamayadi.
Hayvonlarga kichik kuchlanishlar bilan har doim ta’sir qilib turilsa, ularning mahsuldorligi kamayib ketishi kuzatilgan. Agar kuchlanish 4-8 V bo‘lsa, sut berish 20-40 % ga kamayadi.