Samarqand tamadduni tarixi fanidan bajargan ishlari

Gʻarbiy devor Kirishdan roʻparadagi gʻarbiy devorga e’tibor beramiz. Yuqoridan chapda, tasvir saqlanib qolgan joyda, oq kiyim kiygan kishi-Chag’aniyon elchisining surati va kiyimining etagida 16 ta sugʻdiy yozuv saqlanib qolgan (sugʻdiy til, sharq-eron til oilasiga mansub boʻlib, shu tilda arablargacha davrda sugʻdda gaplashilgan, sugʻd alifbosi aramey alifbosidan kelib chiqqan). Bu satrlar unash naslidan boʻlmish shoh Varxumanning elchilar qabul qilish marosimiga taluqlidir. Xitoy solnomachilari bu nom bilan faqat bitta shoh Varxumanni bilganlar; 655 yilda Tan davlatiga shoh Varxuman elchilarini fuqoralik masalasi boʻyicha yuborgan, bu aftidan Eron bilan boʻlgan urush tugallanganidan soʻng, arablardan kutilgan xavf-xatarga qarshi boʻlgan amal boʻlsa kerak. Gʻarbiy devorning pastki qismida tasvirlangan sovgʻa olib borayotgan elchilarning tantanali yurish marosimi satrlarda koʻrsatilgan yozuvlarga mos keladi. Bu sahna ochiq joyda tasvirlangan boʻlib, bizning koʻz oʻngimizda qurollar toʻplami, tirgakka oʻrnatilgan nayzalar, oʻng tomonda gʻalati niqoblar bilan bezatilgan qalqonlar uyumi tasvirlangan. ikkinchi qatordagi tasvirlar esa, tomoshabinga orqasi bilan oʻtirgan uzun sochli kishilar boʻlib, ular aftidan hokimiyatning shaxsiy gvardiyasini tashkil etgan turklar boʻlgan. 550-630 yillar oʻrtalarida sugʻd xonliklari Markaziy Osiyoda birinchi yirik davlat «Gʻarbiy turklar» (gʻarbiy turkiy kogʻonot) imperiyasiga tobe edilar va kogʻonotning yemirilishidan soʻng, oʻzlari koʻpgina harbiy qismlar tuzishdi. Endi yozuvlar oldida turgan uchta soqolli kishilarni koʻrib chiqamiz. Ular qilich va xanjar bilan qurollangan boʻlib, shoyi kiyimlar kiyinishgan, yaktaglari har xil jonivorlar rasmi bilan bezatilgan, bular oʻsha davrdagi sosoniy Eroni va Xitoygacha tarqalgan uslub boʻyicha kiyinishgan. Ularning biri taqinchoq va bezaklar, boshqalari shoyi toʻplami olib ketyaptilar. Oq va qora rangdagi odamlarning navbat bilan kelishi, Sugʻdda ikki xil tusdagi odamlar boʻlganidan darak beradi. Yozuvda koʻrsatilganidek, qoraroq tusdagi markaziy personajni, mansabi boʻyicha, Shosh (Toshkentning eski nomi) huqmdorining devonxona boshligʻiga oʻxshatish mumkin. Oʻngroqda oddiy kiyingan, jismonan mugʻullarga mansub kishilar turibdi. Bu yerda uch kishi tasvirlangan boʻlib, ular yoqaga biriktirib tikiladigan qaytarma qalpoqsimon ustki kiyimda boʻlib, oyoqlarida uzun paypoq etiklar kiygan, aftidan bu odamlar togʻli xonliklar elchilari boʻlgan (hozirgi davrda bu tasvirlar arang koʻrinadi). Bularning orqasidan sochlarida patlar bogʻlangan ikki kishi turibdi. Bu bosh kiyimi, 699 yilda Xitoy Tan imperiyasi tarqibidagi birlashtirgan Koguryo shohligiga mansub koreyslarga oiddir. Bu tasvirlardan yuqori qismida devor buzilgan boʻlib, hozirgi vaqtda u yerda nima tasvirlangani noma’lum.