|
3.
Turli
hayotiy
bosqichlaridagi
kompaniyaning
innovatsion faoliyatini moliyalashtiris
h
Yangi
tashkil
etilgan
innovatsion
kompaniyalar
(boshlang‘ich tashkilotlar) moliyasi zamonaviy korporativ moliya
263
nazariyasi hamda amaliyotini o‘rganish ob’ekti bo‘lgan yirik va
o‘rta biznes moliyasidan tubdan farq qiladi.
Zamonaviy korporativ moliyani o‘rganish ob’ekti - bu har
qanday boshlang‘ich tashkilotlardan farqli o‘laroq, operatsion
faoliyati rivojlangan kompaniyalarning moliyasidir. Operatsion
faoliyatni kompaniyaning mahsulot ishlab chiqarishi va sotishi,
xizmatlar ko‘rsatishi va ishlarni bajarishi bilan bog‘liq asosiy
faoliyati deb tushunish mumkin. Bunday kompaniyadagi
moliyachining
vazifasi
moliyaviy
oqimlarni
kompaniya
samaradorligini
oshiradigan
tarzda
boshqarishdir.
Moliyalashtiruvchi
kompaniyaning
kapital
tuzilishi
uning
qiymatini
maksimal
darajada
oshiradigan
tarzda
qurishi,
kompaniya uchun eng foydali dividend siyosat turini belgilashi,
foizlar bo‘yicha to‘lovlarni to‘lashi, oddiy aktsiyalarni sotib olishi
va boshqalarning maqbul sxemalarini ishlab chiqish bilan
shug‘ullanishi kerak.
Yangi tashkil etilgan biznesda bunday global muammolar
yuzaga kelmaydi, tadbirkorning vazifasi juda oddiy: zarur
mablag‘larni jalb qilish. Korporativ moliyalashtirish nazariyasiga
ko‘ra, har qanday kompaniyaning barcha pul oqimlari uchta asosiy
guruhga birlashtiriladi: operatsion, investitsiya va moliyaviy
faoliyatdan kelib chiqadigan oqimlar. Agar biz rivojlanishning
dastlabki bosqichida yosh innovatsion kompaniyani oladigan
bo‘lsak, unda tadbirkor hech narsaga ega emas - na aktivlarga, na
o‘z kapitaliga. Tadbirkorlarning barchasi bozorga olib chiqilgan
ixtirodan pul ishlashni xohlaydi. Ehtimol, ular hali ham biznes
g‘oyasiga ega bo‘lishi mumkin. Ya’ni, biznesni umumiy ma’noda -
biznes jarayonlari va savdo bozori darajasida qanday tashkil
etilishi haqida g‘oya. Ushbu bosqichda operatsion, investitsiya va
moliyalashtirish faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimlari haqida
gapirish hali kerak emas.
Har qanday tadbirkor va innovatsion loyiha tashkilotchisi
duch keladigan eng asosiy muhim savol – “Biznesni yaratish va
rivojlantirish uchun pulni qayerdan olish kerak?” Bu vazifa
o‘ylaganimizdek oddiy emas. Ko‘p hollarda kichik va o‘rta biznes
264
korporatsiyalardan farqli o‘laroq tijorat kreditini ololmaydi, chunki
kredit olish uchun sizga quyidagilar kerak:
1) kredit bilan ta’minlangan aktivlar;
2) faoliyatni o‘z vaqtida to‘lashga imkon beradigan
operatsion faoliyatdan normal oqim
Ko‘pgina hollarda yangi tashkil etilgan kompaniyada kredit
bilan ta’minlangan likvidli aktivlari, o‘z kapitali va foizlar uchun
to‘laydigan mablag‘i yo‘q bo‘ladi. Shunday qilib, innovatsion
startaplar moliyasi bilan korporativ moliyalashtirish o‘rtasida yana
bir farq bor - aksariyat hollarda kredit olish imkoniyati mavjud
emas.
Yirik kompaniyalar tomonidan moliyaviy resurslarni jalb
qilishda keng qo‘llaniladigan klassik moliyaviy vositalar(masalan,
obligatsiyalar, tijorat veksellari, bank aktseptlari va boshqalar)ning
yangi tashkil etilgan korxonaga “kirish imkoniyati yo‘q” (uning
aktivlari yo‘q). Startapga ega bo‘lgan narsa - bu o‘zining kichik
kapitali va ixtirosi bilan yangi kompaniya sarmoyadorlarni jalb
qilishi mumkin. Buning uchun tadbirkor investorlarni uning
g‘oyasi hali ham istiqbolli ekanligiga ishontirishi kerak.
Shundagina kompaniya ushbu g‘oyaga asoslanadi.
Noldan boshlangan har qanday kompaniyada moliyaviy
qarorlar va kompaniya faoliyatining barcha boshqa jihatlari -
jamoa, xodimlar, marketing, intellektual mulkni himoya qilish,
huquqiy jihatlar o‘rtasida juda yaqin munosabatlar mavjud.
Startapda qoida tariqasida katta korporatsiyada bo‘lgani kabi,
alohida moliyaviy bo‘linma yaratish uchun pul yo‘q. Dastlabki
bosqichida “moliyaviy menejer” mavqei mavjud bo‘lmaydi.
Barcha aniqlovchi moliyaviy qarorlar kompaniyaning ta’sis
jamoasi tomonidan qabul qilinadi. Shu bilan bir qatorda texnologik
kompaniyalarda
mutaxassislar
ko‘pincha
to‘liq
iqtisodiy
ma’lumotga yoki moliya bilan ishlash tajribasiga ega emaslar.
Albatta, bilimdagi bu bo‘shliq moliyaviy, ko‘p yillik tajriba bilan
qoplanishi mumkin. Ushbu tajriba tadbirkor tomonidan sinov va
xatolarning qiyin yo‘li orqali to‘planadi – ba’zan unga kompaniya
qimmatga tushadi.
265
• Venchure yoki shamolmi? Banana Republic (AQShdagi
taniqli kiyim-kechak ishlab chiqaruvchisi) asoschisi Mel Ziegler
sport kostyumlariga ixtisoslashgan ZoZa kompaniyasini ochdi. 165
million dollarlik venchur kapital fondining vakili Geri Rixel
BusinessWeekga shunday dedi: “Agar siz pulga ega bo‘lishga
jur’at etsangiz, iste’mol bozori sizga xavf tug‘dirmaydi”.
Keyinchalik uning fikri noto‘g‘ri ekanligi aniqlandi. 2001-yilning
bahorida ZoZa o‘zining birinchi kolleksiyasini chiqardi - yuz
minglab kostyumlarda ko‘rsatilgan o‘lchamlar haqiqiylaridan ikki
pog‘ona kattaroq edi. Daromad 80% ga yetdi va ikki oy ichida
ZoZa bankrot bo‘ldi [5.25]. Demak, tadbirkorlik jasorati, yaxshi
g‘oya va arzon mablag‘ yutuq uchun emas, muvaffaqiyatsizlik
uchun ham yetarli bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, boshlang‘ich
moliyalashtirish yirik kompaniyalar moliyasidan tubdan farq
qiladi, chunki (1-rasm) korporatsiyalar va kichik innovatsion
kompaniyalarning moliyaviy oqimlari o‘rtasida sezilarli farq
mavjud. Shu bilan birga, qarzga olingan an’anaviy moliyaviy
resurslarning aksariyati (bank kreditlari va kreditlari, kompaniya
obligatsiyalari chiqarish va sotish mablag‘lari, boshqa bank
bo‘lmagan bozor sub’ektlarining kreditlari shaklida) yosh
innovatsion kompaniyalar uchun mavjud emas. Barcha aniqlovchi
moliyaviy qarorlar ko‘pincha hech qanday maxsus moliyaviy
ma’lumotga hamda moliya bilan ishlash tajribasiga ega bo‘lmagan
kompaniya asoschilari jamoasi tomonidan qabul qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
