Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

3. 
Turli 
hayotiy 
bosqichlaridagi 
kompaniyaning 
innovatsion faoliyatini moliyalashtiris
h
 
Yangi 
tashkil 
etilgan 
innovatsion 
kompaniyalar 
(boshlang‘ich tashkilotlar) moliyasi zamonaviy korporativ moliya 

---

263 
nazariyasi hamda amaliyotini o‘rganish ob’ekti bo‘lgan yirik va 
o‘rta biznes moliyasidan tubdan farq qiladi. 
Zamonaviy korporativ moliyani o‘rganish ob’ekti - bu har 
qanday boshlang‘ich tashkilotlardan farqli o‘laroq, operatsion 
faoliyati rivojlangan kompaniyalarning moliyasidir. Operatsion 
faoliyatni kompaniyaning mahsulot ishlab chiqarishi va sotishi, 
xizmatlar ko‘rsatishi va ishlarni bajarishi bilan bog‘liq asosiy 
faoliyati deb tushunish mumkin. Bunday kompaniyadagi 
moliyachining 
vazifasi 
moliyaviy 
oqimlarni 
kompaniya 
samaradorligini 
oshiradigan 
tarzda 
boshqarishdir. 
Moliyalashtiruvchi 
kompaniyaning 
kapital 
tuzilishi 
uning 
qiymatini 
maksimal 
darajada 
oshiradigan 
tarzda 
qurishi, 
kompaniya uchun eng foydali dividend siyosat turini belgilashi, 
foizlar bo‘yicha to‘lovlarni to‘lashi, oddiy aktsiyalarni sotib olishi 
va boshqalarning maqbul sxemalarini ishlab chiqish bilan 
shug‘ullanishi kerak. 
Yangi tashkil etilgan biznesda bunday global muammolar 
yuzaga kelmaydi, tadbirkorning vazifasi juda oddiy: zarur 
mablag‘larni jalb qilish. Korporativ moliyalashtirish nazariyasiga 
ko‘ra, har qanday kompaniyaning barcha pul oqimlari uchta asosiy 
guruhga birlashtiriladi: operatsion, investitsiya va moliyaviy 
faoliyatdan kelib chiqadigan oqimlar. Agar biz rivojlanishning 
dastlabki bosqichida yosh innovatsion kompaniyani oladigan 
bo‘lsak, unda tadbirkor hech narsaga ega emas - na aktivlarga, na 
o‘z kapitaliga. Tadbirkorlarning barchasi bozorga olib chiqilgan
ixtirodan pul ishlashni xohlaydi. Ehtimol, ular hali ham biznes 
g‘oyasiga ega bo‘lishi mumkin. Ya’ni, biznesni umumiy ma’noda - 
biznes jarayonlari va savdo bozori darajasida qanday tashkil 
etilishi haqida g‘oya. Ushbu bosqichda operatsion, investitsiya va 
moliyalashtirish faoliyatidan kelib chiqadigan pul oqimlari haqida 
gapirish hali kerak emas. 
Har qanday tadbirkor va innovatsion loyiha tashkilotchisi 
duch keladigan eng asosiy muhim savol – “Biznesni yaratish va 
rivojlantirish uchun pulni qayerdan olish kerak?” Bu vazifa 
o‘ylaganimizdek oddiy emas. Ko‘p hollarda kichik va o‘rta biznes 

---

264 
korporatsiyalardan farqli o‘laroq tijorat kreditini ololmaydi, chunki 
kredit olish uchun sizga quyidagilar kerak: 
1) kredit bilan ta’minlangan aktivlar; 
2) faoliyatni o‘z vaqtida to‘lashga imkon beradigan 
operatsion faoliyatdan normal oqim 
Ko‘pgina hollarda yangi tashkil etilgan kompaniyada kredit 
bilan ta’minlangan likvidli aktivlari, o‘z kapitali va foizlar uchun 
to‘laydigan mablag‘i yo‘q bo‘ladi. Shunday qilib, innovatsion 
startaplar moliyasi bilan korporativ moliyalashtirish o‘rtasida yana 
bir farq bor - aksariyat hollarda kredit olish imkoniyati mavjud 
emas. 
Yirik kompaniyalar tomonidan moliyaviy resurslarni jalb 
qilishda keng qo‘llaniladigan klassik moliyaviy vositalar(masalan, 
obligatsiyalar, tijorat veksellari, bank aktseptlari va boshqalar)ning 
yangi tashkil etilgan korxonaga “kirish imkoniyati yo‘q” (uning 
aktivlari yo‘q). Startapga ega bo‘lgan narsa - bu o‘zining kichik 
kapitali va ixtirosi bilan yangi kompaniya sarmoyadorlarni jalb 
qilishi mumkin. Buning uchun tadbirkor investorlarni uning 
g‘oyasi hali ham istiqbolli ekanligiga ishontirishi kerak. 
Shundagina kompaniya ushbu g‘oyaga asoslanadi. 
Noldan boshlangan har qanday kompaniyada moliyaviy 
qarorlar va kompaniya faoliyatining barcha boshqa jihatlari - 
jamoa, xodimlar, marketing, intellektual mulkni himoya qilish, 
huquqiy jihatlar o‘rtasida juda yaqin munosabatlar mavjud. 
Startapda qoida tariqasida katta korporatsiyada bo‘lgani kabi, 
alohida moliyaviy bo‘linma yaratish uchun pul yo‘q. Dastlabki 
bosqichida “moliyaviy menejer” mavqei mavjud bo‘lmaydi. 
Barcha aniqlovchi moliyaviy qarorlar kompaniyaning ta’sis 
jamoasi tomonidan qabul qilinadi. Shu bilan bir qatorda texnologik 
kompaniyalarda 
mutaxassislar 
ko‘pincha 
to‘liq 
iqtisodiy 
ma’lumotga yoki moliya bilan ishlash tajribasiga ega emaslar. 
Albatta, bilimdagi bu bo‘shliq moliyaviy, ko‘p yillik tajriba bilan 
qoplanishi mumkin. Ushbu tajriba tadbirkor tomonidan sinov va 
xatolarning qiyin yo‘li orqali to‘planadi – ba’zan unga kompaniya 
qimmatga tushadi. 

---

265 
• Venchure yoki shamolmi? Banana Republic (AQShdagi 
taniqli kiyim-kechak ishlab chiqaruvchisi) asoschisi Mel Ziegler 
sport kostyumlariga ixtisoslashgan ZoZa kompaniyasini ochdi. 165 
million dollarlik venchur kapital fondining vakili Geri Rixel 
BusinessWeekga shunday dedi: “Agar siz pulga ega bo‘lishga 
jur’at etsangiz, iste’mol bozori sizga xavf tug‘dirmaydi”. 
Keyinchalik uning fikri noto‘g‘ri ekanligi aniqlandi. 2001-yilning 
bahorida ZoZa o‘zining birinchi kolleksiyasini chiqardi - yuz 
minglab kostyumlarda ko‘rsatilgan o‘lchamlar haqiqiylaridan ikki 
pog‘ona kattaroq edi. Daromad 80% ga yetdi va ikki oy ichida 
ZoZa bankrot bo‘ldi [5.25]. Demak, tadbirkorlik jasorati, yaxshi 
g‘oya va arzon mablag‘ yutuq uchun emas, muvaffaqiyatsizlik 
uchun ham yetarli bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, boshlang‘ich 
moliyalashtirish yirik kompaniyalar moliyasidan tubdan farq 
qiladi, chunki (1-rasm) korporatsiyalar va kichik innovatsion 
kompaniyalarning moliyaviy oqimlari o‘rtasida sezilarli farq 
mavjud. Shu bilan birga, qarzga olingan an’anaviy moliyaviy 
resurslarning aksariyati (bank kreditlari va kreditlari, kompaniya 
obligatsiyalari chiqarish va sotish mablag‘lari, boshqa bank 
bo‘lmagan bozor sub’ektlarining kreditlari shaklida) yosh 
innovatsion kompaniyalar uchun mavjud emas. Barcha aniqlovchi 
moliyaviy qarorlar ko‘pincha hech qanday maxsus moliyaviy 
ma’lumotga hamda moliya bilan ishlash tajribasiga ega bo‘lmagan 
kompaniya asoschilari jamoasi tomonidan qabul qilinadi.