Aholini ommaviy qirg’in qurollari va boshqa urush
vositalaridan himoyalash
Aholini
OQQ himoyalash fuqaro muhofazasini asosiy
vazifalaridandir.
Kompleks ravishda uch xil himoya usullari rejalashtiriladi va
o’tkaziladi.
1)
Aholini himoya inshootlarida himoyalash.
74
2)
O’z ish faoliyatini shaharda davom ettirayotgan korxona,
tashkilotlarni ishchi va xizmatchilarni shahardan chet zonalarda
tarqoqlashtirish.
3)
Aholi tomonidan mahalliy himoya vositalaridan foydalanish.
Hujum qilish vositalarini holati va uzluksiz taraqqiy etishi
dushmanini to’satdan bostirib kirish xavfini oshiradi. Bunday sharoitda
himoya tadbirlarini o’tkazish muddatlari o’ta cheklangan bo’ladi. Shuning
uchun birinchi o’rinda aholini himoya inshootlarida, ularni ish joylarida
yoki o’qish joylarida va yashash joylarida yashirish turadi.
Himoya inshootlari bu aholini yadroviy, kimyoviy va bakteriologik
qurollardan, shuningdek yadroviy portlashlarni, oddiy halokat keltiruvchi
qurollarni ikkalamchi halokat keltiruvchi omillaridan maxsus himoya
qilishga mo’ljallangan inshootlardir.
Himoya inshoatlarini tasnifi rasm-2.14 da keltirilgan.
Himoya xususiyatlariga ko’ra himoya inshootlari yashirinish joylari
(ubejishe) va radiasiyaga qarshi yashirinish joylariga bo’linadi.
Ubejiщye bu unda yashirinayotgan odamlarni OQQni halokatli
faktoralaridan, yong’inlardagi yuqori harorat va zararli gazlardan,
shuningdek vayron bo’lgan binolarni bosishlaridan eng yaxshi himoya
qiluvchi inshootdir. Ubejiщyeda odamlar uzoq vaqt davomida bo’lishi
mumkin.
Himoyani chidamliligi devor va tomlarni mustahkamliligi,
shuningdek odamlarni normal hayoti faoliyatini ta’minlovchi-sanitar-
gigiyenik sharoitlarni yaratilganligi bilan ta’minlaniladi.
75
Ubejiщyelar bino tarkibida yoki alohida joylashgan bo’lishi
mumkin. Bino tarkibidagi ubejishelar eng tarqalgan bo’lib, bu maqsadda
asosan ishlab chiqarish korxonalari va yashash binolarini podval yoki
yarim podval etajlari ishlatiladi. Bino tarkibida ubejishelarni qurish
imkoniyati bo’lmasa alohida joylashgan ubejishelar quriladi. Bu
ubejishelar ancha chuqurlikda joylashgan bo’lib, bu maqsadlarda yer osti
o’tish yo’llari, metropoliten va boshqalar moslashtirilishi mumkin.
Ubejishye (rasm-2.13) asosiy va yordamchi xonalardan iborat
bo’ladi. Asosiy xonalarga odamlarni yashirinishi xonalari, tamburlar,
illyuzlar va yordamchi xonalarga esa filtrlash-ventilyasiyalash kameralari,
hojatxonalar, dizel elektrostansiyasi xonasi, kirish va chiqishlar, tibbiy
xona, mahsulotlar ombori tegishlidir. Yashirinuvchilarni joylashtirish
xonasida 1 kishi uchun 0,5 m
2
kam bo’lmagan pol sathi va 1,5 m
3
kam
bo’lmagan ichki hajmi ajratiladi. Ubejiщye xonasi balandligi 2,2 m dan
kam emas, yuqori yarusdan bino shiftiga bo’lgan masofa 0,15 m kam
bo’lmasligi kerak. Ubejiщyelarda avariya chiqishi bo’lishi kerak. Bundan
tashqari ubejisheda elektr ta’minoti, aloqa, suv ta’minoti va kanalizasiya
va isitish muhandis tizimlari bo’lishi kerak.
Tez quriladigan ubejishelarda ham yuqorida ko’rastilgan
obyektlardagi kabi xonalar bo’lishi kerak. Bu ubejishelarni qurish uchun
temir beton, shahar yer osti xo’jaligini injenerlik inshootlarini kollektor
elementlari ishlatiladi. Bu ubejishelar ishlab chiqarish binolari orasida
bo’sh joylarda ulardan 20-25 m uzoqlikda quriladi.
Radiasiyaga qarshi yashirinish joylari odamlarni tashqi gamma
nurlardan, radioaktiv changlarni nafas olish yo’llari, teri va kiyimga kirib
76
borishi va o’tirishidan, shuningdek yadro portlashini nurlanishidan asraydi.
Bundan tashqari bu yashirinish joylari ma’lum mustahkamlikka ega
bo’lganda odamlarni yadro portlashini havo zarbasidan va buzilayotgan
binolarni parchalaridan asrashi mumkin. Bu yashirinish joylari shuningdek
teriga va kiyimga zaharlovchi moddalar, bakterial vositalarni aerozollari
tushishidan asraydi. Radiasiyaga qarshi yashirinish joylari radiasiya
darajasini pasaytirish koeffisiyentini katta qiymatlarini ko’zlab quriladi.
Bu yashirinish joylari qo’yidagicha bo’lishi mumkin:
1)
bino va inshootlarni podval etajlari asosida;
2)
g’ishtli uyni moslashtirish;
3)
tosh yoki somon asosida qurilgan yerto’lalar (pogreb);
4)
alohida joylashgan tez quriladigan radiasiyaga qarshi yashirinish
joylari.
Rasm-2.13. Ubejiщye (yashirinish joyi) tuzilishi:
1-himoya germetik eshiklar; 2-shlyuzli kameralar (tamburlar); 3-sanitar-maishiy
bo’lim; 4-odamlarni joylashtirish asosiy xonasi; 5-avariya chiqishini galereyasi va
boshchasi; 6-filtr-ventilyasiya kamerasi; 7-oziq-ovqat mahsulotlari uchun
omborxona; 8-tibbiy xona.
77
Rasm-2.14. Himoya inshoatlarini tasnifi.
Maxsus barpo etilgan
Мослаштирилган
Yashirinish
joylari
Radioasiyaga
qarshi yashirinish
joylari
Oddiy yashirinish
joylari (yoriqlar
)
Metro
Jihozlangan
yerto’lalar
Yerosti
qazilmalar
Zarb to’lqindan
himoyalovchi
Zarb to’lqindan
himoya
etolmaydigan
Moslashtirilgan
Alohida joylashgan
Oldindan barpo
etiladigan
Tez barpo etiladigan
Kichik
O’rta
Katta
Sanoat jihozlari bilan
Oddiy jihozlar bilan
Filtr-ventilyasiya
jihozlarisiz
himoya xususiyatlariga ko’ra
joylashish joyiga ko’ra
qurish vaqtiga ko’ra
hajmiga ko’ra
Filtr-ventilyasiya jihozlari bilan ta’minlanganligiga ko’ra
Himoya inshootlari
78
Eng oddiy yashirinish joylari bu yoriqlar hisoblanadi. Yoriqlar ochiq,
yopiq, ichidan qoplangan yoki qoplanmagan bo’lishi mumkin. Yoriqlarda
odamlarni havo zarbasi, yorituvchi nur va kirib boruvchi radiasiyadan
zararlanishi 1,5-2 marta (yopiq yoriqlarda 2,5-3 marta) va hududni
radioaktiv zararlanishidan nurlanish esa 2-3 marta (200-300 marta yopiq
yoriqlar uchun) kamayadi. Lekin shuni nazarda tutish kerakki yoriqlar
zaharlovchi moddalar va bakterial vositalardan himoya etolmaydi. Bu
qurollar ishlatilganda shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish kerak.
Yoriqlar korxona, idora, o’quv muassasasi, kolxoz, sovxoz va odamlar
ko’p to’planadigan joylarda quriladi. Yoriqlar bosishlar zonasidan
uzoqroqda (yerdagi binolardan uning yarmi plyus 3 m masofada quriladi.
Yoriqlar qo’yidagicha bo’ladi:
1) ichidan qoplanmagan yopiq va ochiq; Yoriqni normal sig’imi 10-
15 dan 30 kishigacha. Yoriq chuqurligi 172 sm, eni: yuqori qismida 110-
120 sm,pastida 80 sm.
2) ichidan qoplangan yopiq va ochiq;
Turli himoya inshoatlarini radioaktiv nurlanishdan himoyalash
xususiyatlari jadval-2.5 da keltirilgan.
Himoya inshootlarini yashirinuvchilarni qabul qilishga tayyor holga
keltirishda quyidagilar qilinadi: inshootlar tozalanadi, devor va tomdagi
barcha yoriq va teshiklar maxkamlanadi, reproduktor va telefon o’rnatiladi,
kirishlarda ko’rsatuvchilar va «Kirish» yoritgichli signalizasiya o’rnatiladi.
Vodoprovod, isitish, kanalizasiya, elektr tizimlari tekshiriladi. Hajmi 30
kishidan oshiq ubejishe va radiasiyaga qarshi yashirinish joylarda
komendant, hajmi 50 kishidan kam yashirinish joylarida yashirinuvchilar
79
safidan kattalar tayinlaniladi. Ishlar FM ni tegishli shtablari rahbarligida va
nazorati ostida amalga oshiriladi.
Jadval-2.5
Himoya inshoatlari va boshqa xonalarni radionurlanishdan
himoyalash xususiyatlari
Himoya inshoatni turi
K
osl
(dozani pasaytirilishi)
Tashqi nurlanish
Ichki nurlanish
Himoya inshoatlari:
•
yashirinish joylari:
- toza ventilyasiya
rejimida;
- filtr ventilyasiya
rejimda.
•
radiasiyaga qarshi yashirinish
joylari
Bino va xonalar:
•
ishlab chiqarish va ma’muriy (3
etaj);
•
toshli turar joylar (5 etaj);
yerto’lalar
•
yog’ochli uylar;
yerto’lalar;
•
transport vositalari.
1000 marotaba va
yuqori
50-500
5-7
25-50
400-600
3
7-8
2
10-20 (30-40)*
40-50 (1000
gacha)
3-10
1,5-2 (3-5)**
2-3 (3-5)
2-3 (4-6)
1-2 (2-3)
2-3 (4-6)
1
*- aerozolga qarshi filtrlarni mavjudligida;
** - xonalar germetizasiya qilinganida.
Do'stlaringiz bilan baham: |