|
Kimyoviy nazorat va shaxsiy dozimetrik asboblar tavsifi
va qo’llash tartibi
Havoni, hududni, inshoot, jihoz, transport shaxsiy himoya vositalari,
kiyim-bosh, oziq-ovqatlar, suv va boshqa obyektlarni zararlovchi moddalar
va tez ta’sir qiluvchi zaharli moddalar bilan zararlanish darajasini aniqlash
kimyoviy razvedka priborlari yordamida amalga oshiriladi.
Asosiy kimyoviy razvedka pribori harbiy kimyoviy razvedka pribori
hisoblanadi (XKRP) va shuningdek yuqoridagi priborga o’xshash bo’lgan
yarim avtomatlashgan kimyoviy razvedka pribori ishlatiladi.
Zaharlovchi moddalarni (ZM) kimyoviy razvedka priborlari
yordamida aniqlash indikator rangini uni ZM bilan ta’sir paytida
o’zgarishiga asoslangan. Qaysi indikator olingan va u o’z rangini qanday
o’zgartirishga qarab ZM turini, olingan rang intensivligini rangli etalon
bilan taqqoslash esa ZMni havodagi taxminiy konsentrasiyasini aniqlashga
imkoniyat beradi.
66
Harbiy kimyoviy razvedka pribori ZMni (VX, zarin, zoman, iprit,
fosgen, sinil kislotasi va xlorsian) havoda, hududda va texnikada
aniqlashda mo’ljallangan.
XKRP (rasm-2.10) quyidagi asosiy qismlardan iborat: nasos; nasos
uchun nasadka; nasadka uchun himoya qalpoqlari; tutunga qarshi filtr;
gorelka patronlari; fonar; shtir, lopatka; kassetalarda joylashtirilgan
indikatorli trubkalar; gorelka korpusi.
Rasm-2.10. Harbiy kimyoviy razvedka asbobi (HKRP):
1-qo’l nasosi; 2-yelkaga taqish remeni; 3-nasos uchun nasadka; 4-nasadka uchun
himoya qalpoqchalari; 5-tutunga qarshi filtrlar; 6-gorelka patroni; 7-elektr fonar; 8-
gorelka korpusi; 9-shtir; 10-lapatka; 11-kassetalarda joylashtirilgan indikatorli
trubkalar.
Nasos yordamida indikatorli trubkalar orqali tahlil qilinayotgan
havo o’tkaziladi.
Nasos boshchasida kesish uchun (indikator trubkalarni) 2-ta
chuqurcha (indikator trubkalarni chet qismini sindirish uchun) va nasos
ruchkasida esa ampula ochgich joylashgan.
67
Nasos nasadkasi indikator trubkalari orqali o’tayotgan ZM
bug’larini oshirish uchun ishlatiladi.
Himaya qalpoqlari nasadka voronkasi ichki qismini ZM
tomchilaridan himoyalashda va shuningdek tuproq va to’kiluvchi
materiallarda ZM tekshirishda ularni joylashtirish uchun ishlatiladi.
Tutunga qarshi filtrlar ZMni tutunda, ZMni mayda miqdorlarini
tuproq va to’kiluvchi materiallarda aniqlashda va shuningdek tutun
namunasini olishda ishlatiladi.
Gorelka indikatorli trubkalarni havo harorati past bo’lganda (-40
÷
+10
0
S) isitishga mo’ljallangan.
Indikatorli trubkalar (rasm-2.11) ZM aniqlash uchun ishlatiladi va
ular kavsharlangan shishali trubka bo’lib ichida to’ldiruvchi va reaktivli
ampulalar joylashtirilgan. Indikatorli trubkalar rangli doiralar bilan
markirovka qilingan va 10-tadan kassetalarga joylashtirilgan. Kassetani
yuza qismida bo’yalish rangli etaloni va trubkalar bilan ishlash tartibi
ko’rsatilgan.
Rasm-2.11. Zaharlovchi moddalarni aniqlash uchun indikator trubkalari.
a – zarin va VXni; b – fosgen, sinil kislotasi va xlorsianni; v – ipritni: 1-trubka
korpusi; 2-paxtali tiqinlar; 3-to’ldiruvchi; 4-reaktivlar solingan ampulalar.
68
ZMni havoda aniqlash. Kimyoviy xavfli moddalar havoda bo’lishi
mumkin bo’lgan konsentrasiyasi, KXM nomlariga muvofiq jadval-2.3 da,
KXM xavfsizlik darajalari jadval-2.4 da keltirilgan.
Jadval 2.3
Kimyoviy xavfli moddalarning havoda bo’lishi mumkin bo’lgan
konsentrasiyasi
t/r
№
KXM nomlari
Havodagi PDK, mg/m
3
ishchi zonasi
birmartali
sutkada
1.
Azot kislotasi
5,0
0,4
0,15
2.
Ammiak
20
0,2
0,04
3.
Asetonitril
10,0
-
0,002
4.
Asetonsian-gidrin
0,9
-
0,001
5.
Vodorod xoloristыy
0,05
0,2
0,01
6.
Vodorod ftoristыy
0,05
0,02
0,005
7.
Dimetilamin
1,0
-
-
8.
Metilamin
1,0
-
-
9.
Metil bromistыy
1,0
-
-
10. Metil xromistыy
5,0
-
-
11. Nitriloakril
0,5
-
0,03
12. Okis etilen
1,0
0,3
0,3
13. Oltingugurt angidridi
10,0
0,5
0,05
14. Oltingugurt vodorod
10,0
0,008
0,008
15. Olitngugurt uglerod
1,0
0,03
0,005
16. Sinilnaya kislota
0,3
-
0,01
17. Solyanaya
kislota
(kons.)
5,0
0,2
0,2
18. Formaldegid
0,5
0,035
0,003
19. Fosgen
0,5
-
-
20. Xlor
1,0
1,0
0,03
21. Xlorpikrin
2,0
0,007
0,007
69
Jadval-2.4
Kimyoviy zaharlarning xavfsizlik darajasi
Ko’rsatkichlar
nomi
Xavflilik me’yori
Favqulodda
xavfli
(I)
Yuqori
xavfli
(II)
O’lim xavfi
(III)
O’ta xavfli
(IV)
KXM havoda,
mg/m
3
0,1 dan
kamroq
0,1-1
1,1-10
10 ko’proq
Oshqozonda,
mg/sm
2
15 dan
kamroq
15-150
151-500
5000 dan
ko’proq
Terida, mg/kg
100 dan
kamroq
100-500
501-2500
2500 dan
ko’proq
Havoda, mg/m
3
500 dan
kamroq
500-
5000
5001-50000
50000 dan
ko’proq
Ingalasiyada
300 ko’proq
300-30
29-3
3 dan
kamroq
Buning uchun birinchi navbatda asab-paralitik ta’sir ega bo’lgan
ZM parlari aniqlanadi. Buning uchun qizil doirali va qizil nuqtali 2-ta
indikatorli trubkalar olinadi. Indikatorli trubkalarni chet qismlari
sindiriladi, va ikkala trubkalardagi yuqori ampulalar sindiriladi.
Trubkalarni yuqori qismidan ushlagan holda u tez aralashtiriladi. Trubka
markirovka qilinmagan joyi bilan nasosga o’rnatilib undan havo
o’tkaziladi, ikkinchi trubkadan esa havo o’tkazilmaydi va u pribor
korpusini shtativiga o’rnatiladi.
Keyin ampula ochgich yordamida ikkala trubkalarni pastki
ampulalari sindiriladi, aralashtirilgandan keyin kontrol trubka rangini
qizildan sariqgacha o’tishi kuzatiladi. Kontrol trubkada sariq rang paydo
bo’lgan vaqtda, tajriba trubkasini yuqori qismida qizil rang hosil bo’lgan
bo’lsa, bu ZM (zarin, zoman yoki Vi-iks)ni havli konsentrasiyasi borligiga
70
ishora qilinadi. Agar tajriba trubkasida sariq rang kontrol trubkasi bilan bir
vaqtda paydo bo’lsa bu ZM kamligini yoki ularni yo’qligidan dalolat
beradi. Bundan keyin havoda unga chidamli bo’lmagan ZM (fosgen, sinil
kislotasi, xlorsian) aniqlanadi. Buning uchun uchta yashil doirali indikator
trubkalar ishlatiladi. Turbka ochiladi, ampula sindiriladi, nasosga o’rnatilib
u 10-15 marta harakatga keltiriladi. Keyin esa havoda iprit parlarini borligi
aniqlanadi. Buning uchun bitta sariq doirali trubkalar ishlatiladi.
Bundan keyin trubkalar nasosdan olinadi, to’diruvchi rangi kasseta
yuzasidagi etalon rang bilan solishtiriladi.
Buning uchun trubka ochiladi, nasosga qo’yiladi, 60 marta
harakatga keltirib havo o’tkaziladi va bir minut o’tgach to’ldiruvchi rangi
kasseta yuzasidan etalon rangi bilan solishtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
