Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

3. Park rezervat modelining 
rivojlanish konsepsiyasi butunlay 
boshqacha – bu milliy parklarni moliyalashtirish davlat hisobidan 
emas balki, aksincha davlatni quvvatlashdir. Bu milliy parklarning 
faoliyat ko‘rsatishdagi bosh prinsipi – o‘z kuchiga ishonish, 
g‘oyasi – o‘zini-o‘zi ta’minlashdir. Bu model XX asr o‘rtalarida 
shakllandi va hozirda rivojlanayotgan davlatlarda keng yoyilib 
bormoqda.
Milliy parkka kirish bahosi juda past va shuning uchun ham 
ichki va tashqi turistlar juda ko‘p tashriflar qilishmoqda. Rezervat 

---

74
75
park modelidagi eng muhim omil yevropaliklarning ekologik 
ong va ekologik madaniyatining juda yuqori bo‘lganligi bilan 
belgilanadi. Bu milliy park tizimining ishlashida juda katta ma’no 
bor. Ya’ni yevropaliklar “o‘z uyingni o‘zing pokiza tut” shiorini 
ommaviy ravishda qabul qilganliklariga ko‘plab o‘n yilliklar o‘tdi. 
Yevropaliklarning o‘zaro hamkorlikda mustahkam, birodarlikda 
ekanligini jahondagi xalqlar tarix saboqlaridan juda yaxshi 
bilishadi.
Ekoturizmning xalqaro 
park rezervat modeli
Mahalliy 
hokimiyat mulki 
ekanligi
Milliy parkka 
xizmat qiluvchilar 
mahalliy aholidan 
bo‘lishi
Milliy park shiori 
– davlatga yordam 
berish
Ekologik 
monitoring milliy 
park va davlat 
tasarrufida
80% daromadlar 
milliy park va 
20% daromadlar 
davlatga ajratilishi
Xalqaro va 
ichki turizmda 
foydalanishga 
ruxsat berilganligi
Xususiy 
mulkchilikning 
hukmronligi
O‘z-o‘zini 
boshqarish va 
moliyalashtirish 
tizimi
3-diagramma.
Ekoturizmni rivojlantirishda xalqaro park rezervat modeli
Ikkinchidan, Yevropada yashayotgan xalqlar hayotning har 
qanday muammolarini birgalashmasdan hal qilib bo‘lmasligini 
ham juda yaxshi bilishadi.
Uchinchidan, park rezervat tizimini tashkil qilish yo‘li bilangina 
zamonaviy sanoati kuchli rivojlangan Yevropaning hozirgi tabiatini 
saqlab qolish va kelgusi avlodlarga yetkazish mumkinligini ular 
ancha erta angladilar. 
To‘rtinchidan, tabiat va uning resurslarini saqlab qolish 
va muhofaza qilishning yo‘llarini birinchilardan bo‘lib tadqiq 
qilganlar ham yevropaliklar hisoblanadi. Shu o‘rinda qayd qilish 
lozimki, yevropaliklar oilasida ekologik madaniyatni o‘qish-
o‘rgatish maktabgacha tarbiya ta’limiga kiritilgan.
Beshinchidan, Yevropa davlatlaridagi maktablarda boshlang‘ich 
ta’limda “O‘lkashunoslik”, “Tabiatshunoslik”, “Tabiatga 
ekskursiya” fanlarini o‘qitish o‘tgan asrning 60-yillaridan boshlab 
juda kuchaytirilgan. Yevropaliklar tabiatga mehr va uni asrash-
avaylash his-tuyg‘ularini bolalikdan o‘rganadilar.