Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

3. Global marketing dasturi va uning o’ziga xos xususiyatlari.
XX asr oxirida xalqaro marketing uchun. jahon bozorida ilgari surilgan tovarlarning globallashuvi va standartlashuvi tendensiyasi kuzatildi. Standartlashtirish strategiyasi - har xil tashqi bozorlarda qo'llaniladigan yagona global strategiya hisoblanadi.
Aytishimiz mumkinki, u global miqyosda marketing faoliyatini optimallashtirishning eng yuqori darajasini, uning eng iqtisodiy turini ifodalaydi. Globallashuv (standartlashtirish) strategiyasidan foydalanish, ayrim tovarlarning yashash joyidan qat'iy nazar, xaridorlarni o'ziga jalb etadigan universal, nafaqat asosiy, balki o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lishini nazarda tutadi. Globallashuv strategiyasi shundaki, mahsulotlarning yagona assortimenti yagona standart marketing dasturiga muvofiq sotiladi. Masalan, Coca-Cola prezidenti bu strategiyani "Bir qarash, bir ovoz, bitta sotish" deb ataydi.
Global marketing g'oyasining nazariy rivojlanishi Garvard universiteti marketing professori T.Levittga tegishli bo'lib, u mahsulotni to'liq standartlashtirishni va uning marketing va reklama strategiyasini global miqyosda rivojlanishining optimal strategiyasi sifatida bashorat qiladi. Zamonaviy xalqaro marketing. T. Levitt o'zining “Marketing tasavvuri” asarida, transport vositalari va kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi munosabati bilan, zamonaviy dunyo odamlarning didi va xohishi, istaklari bir xil bo'lgan, umumiy bozorga aylanib borayotganini ta'kidlab o’tadi. Yashash mamlakatidan qat'iy nazar, bir xil tovarlar va bir xil tasvirli hayot kechirish g’oyasini ilgari suradi. Bu tovarlarni minimal xarajatlar bilan standartlashtirishga va butun dunyo bozorida yagona marketing dasturiga muvofiq sotishni tashkil etishga yordam beradi. Shunday qilib, global marketingning global (standartlashgan) strategiyasini amalga oshira olmagan kompaniyalar “yangi global haqiqat” sharoitida muqarrar ravishda jahon raqobatida mag'lub bo'lib boradilar.
Alkogolsiz ichimliklar va tez tayyorlanadigan taomlar global strategiya samaradorligining yaqqol namunasidir. Global strategiya va jahon miqyosida tan olinishi iste'molchilarning afzalliklarini kuchaytiradi va iste'molchining ma'lum bir mahsulotga, uning imidjiga sodiqligini oshiradi va mahsulotni global brendga aylantiradi.
Coca-Cola alkogolsiz ichimliklar, Colgate tish pastasi, Marlboro sigaretlari, McDonald's sendvichlari, Levi Strauss jinsi shimlari, Black & Decker elektr asboblari va boshqa dunyodagi yetakchi mahsulotlar hisoblanishadi. Ushbu kompaniyalarning marketing kompleksining elementlari mamlakatlar orasidagi farqlar bilan bir xildir. Coca-Cola, uni Moskva, Seul yoki Nyu-Yorkda sotib olsangiz ham bir xil.
Hozirgi vaqtda global marketing dasturini zamonaviy yirik kompaniyalar, birinchi navbatda, TMKlar uchun ishlatadigan yoki ishlatishga majbur qiladigan bir qancha omillar mavjud:

• 
  turli mamlakatlarda iste'molchilar ehtiyojlarining o'xshashligini oshirish;
  
• 
  Jahon iste'molchilari mahsulotlarni katta hajmda markazlashtirilgan va muvofiqlashtirilgan tarzda sotib olishadi, so'ngra ularni markazlashtirilmagan holda ishlatishadi (masalan, alohida mamlakatlarning mudofaa vazirliklari, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti va boshqalar).
  
• 
  standart mahsulotlar va standart marketing dasturlari uchun xarajatlarni tejash;
  
• 
  ilg'or bilim va texnologiyalardan foydalanish;
  
• 
  jahon iqtisodiyotining globallashuvi;
  
• 
  madaniyatning globallashuvi va eng avvalo iste'mol madaniyati;
  
• 
  ilmiy-texnik taraqqiyotning globallashuvi;
  
• 
  raqobatning globallashuvi;
  
• 
  global raqobatning kuchayishi;
  
• 
  faol boshqaruvning jadal rivojlanishi;
  
• 
  faol marketingning yuqori texnologiyalari.
  

Har bir korxona yoki tashkilot xorijiy bozorlarga chiqishda ma’lum bir marketing dasturini yaratadilar. Shu dastur asosida o’z faoliyatini xorijiy bozorlarga yo’naltiradilar. Global marketing dasturini yaratishda ko’plab tashqi omillarni hisobga olgan holatda amalga oshirishi ko’zda tutilgan.
Marketing dasturi quyidagi tuzilishga ega:

• 
  Asosiy raqobatchilarni aniqlash va ularning umumiy soni.
  
• 
  Raqobatchilarning xususiyatlarini o'rganish.
  
• 
  Raqobatchilarning bozorga o'xshash yangi mahsulotlarning paydo bo'lishiga mumkin bo'lgan reaksiyasini aniqlash (narxlarni pasaytirish, mahsulotni o'zgartirish, to'siqlarni o'rnatish, ba'zi qonunlarni qabul qilish va boshqalar).
  
• 
  Raqobatchilar mahsulotlarini o'rganish.
  
• 
  Muayyan mamlakatda ma'lum turdagi mahsulot uchun tarqatish tarmoqlarining tuzilishini o'rganish.
  
• 
  Muayyan mamlakatda biznes yuritish xarajatlarining minimal darajasini aniqlash (bozorga chiqish, bozorda ishlash va bozordan chiqish).
  
• 
  Ushbu mahsulotning raqobatchilar mahsulotiga nisbatan raqobatbardosh afzalliklarini aniqlash (kuchli va zaif tomonlarini o'z ichiga olgan holda).
  
• 
  Bozordagi ma'lum bir mahsulot uchun mumkin bo'lgan pozitsiyani (yoki bir nechta pozitsiyalarni) aniqlash.
  
• 
  Mavjud xatarlarni aniqlang va xavf darajasini baholang (o'rnini bosuvchi tovarlarning paydo bo'lishi, valyuta nazorati va boshqalar).
  
• 
  Iste'molchilar tadqiqotlari.
  
• 
  To'plangan ma'lumotlarni tizimlashtirish va tahlil qilish, umuman dastur bo'yicha hisobot tayyorlash va bajarish.