Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

2. Integratsiya jarayonlari tarixi.
Globallashuvning kelib chiqishi XII-XIII asrlarda, G'arbiy Evropada bozor (kapitalistik) munosabatlarining rivojlanishi bilan bir vaqtda, Yevropa savdosining tez o'sishi va "Yevropa jahon iqtisodiyoti" ning shakllanishi bilan bog'liq. XIV-XV asrlarda biroz pasayishdan keyin. bu jarayon XVI-XVII asrlarda davom etdi. Bu asrlar mobaynida Yevropada barqaror iqtisodiy o'sish jarayonlari va geografik kashfiyotlarda muvaffaqiyat qozondi. Natijada portugal va ispan savdogarlari butun dunyoga tarqalib, Amerikani mustamlaka qila boshladilar.
XVII asrda Osiyoning ko'plab mamlakatlari bilan savdo qilgan Gollandiyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasi birinchi ko'p millatli kompaniyaga aylandi. 19 -asrda jadal sanoatlashtirish evropalik kuchlar, ularning mustamlakalari va AQSh o'rtasidagi savdo va sarmoyaning ko'payishiga olib keldi. Bu davrda rivojlanayotgan mamlakatlar bilan adolatsiz savdo imperialistik ekspluatatsiya bilan ajralib turardi.
Xalqaro marketingning asosiy tamoyili ishlab chiqarishning yakuniy natijalarini chet ellik iste’molchilarning haqiqiy talab va istaklariga yo’naltirishdir. Bu tamoyildan bir qator talablar kelib chiqadi:

• 
  xalqaro bozorni bilish, mazkur tovar (xizmat)ga talab dinamikasi va holatini har tomonlama o’rganish, ilmiy-texnik, ishlab chiqarish va xo’jalik qarorlarini ishlabchiqish va qabul qilish jarayonida olingan ma’lumotlardan foydalanish;
  
• 
  korxona faoliyati samaradorligini oshirish uchun ishlab chiqarishni bozor talablariga maksimal darajada moslashtirish, iste’molchilar kutayotgan tovarlarni, ya’ni sotilayotgan narsani ishlab chiqarish;
  
• 
  bozor va iste’molchilar talabiga uni korxona uchun zarur yo’nalishda
  shakllantirish maqsadida barcha mumkin bo’lgan vositalar bilan ta’sir ko’rsatish;
  
• 
  korxonada marketing tadqiqotlari natijasida yuzaga kelgan texnik va xo’jalik muammolarini, birinchi navbatda mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish va takomillashtirishga oid muammolarni hal qilishda ijodiy yondashuvni rivojlantirishva rag’batlantirish;
  
• 
  tovarni yakuniy iste’molchini qondiradigan darajada kerakli joyga kerakli miqdorda kerakli vaqtda yetkazib berishni ta’minlash;
  
• 
  ilmiy loyihalar, ishlab chiqarish, sotish, xizmat ko’rsatish – barcha jarayonlarni maqsadli boshqarishni ta’minlash;
  
• 
  yangi, ayniqsa, o’z sohasida ilk bor ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan
  bozorga chiqishda kechikmaslik;
  
• 
  xalqaro bozorni iste’molchilarning nisbatan bir xil guruhlariga taqsimlash (bozorni segmentlash) hamda asosiy e’tiborni korxonaning potensial imkoniyatlari yuqori bo’lgan va bozor segmentining o’ziga xosliklarini hisobga olgan holda mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo’lgan segmentlarga qaratish;
  
• 
  bozorni eng yuqori sifatli va ishonchli tovarlar bilan egallab olish;
  
• 
  raqobatchilik ko’rashida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va texnik darajasini oshirish, xaridorga mahsulotga qo’shimcha ko’rsatiluvchi sifatli va katta hajmdagi xizmat turlarini taklif qilish hisobiga ustunlikka ega bo’lish;
  
• 
  savdo vositachilariga texnik muammolarni hal qilish va ularning xodimlarini o’qitish yo’li bilan yordam ko’rsatish;
  
• 
  marketing strategiyasini istiqbolga yo’naltirish, xalqaro bozorni egallab olish, savdo hajmini, ayniqsa, istiqbolli bozor sektorlarida kengaytirish bo’yicha aniq vazifalar qo’yish;
  
• 
  boshqaruvni iloji boricha tovar tamoyillari asosida tashkil etish imkoniyatlarida foydalanish, bu xodimlarning ishlab chiqarishni boshqarish va muayyan mahsulot turlarini sotish bo’yicha yuqori malaka va tajribaga ega bo’lishariga xizmat qiladi hamda rahbariyatning alohida tovar bozorlarida javobgarligini oshiradi.
  

XX asrning birinchi o'n yilliklarida globallashuv jarayonlari davom etdi, buni hatto Birinchi jahon urushi ham oldini ololmadi. Umuman olganda, 1815 yildan 1914 yilgacha Yevropa mamlakatlarining umumiy eksporti hajmi qariyb 40 barobar oshdi. Ammo xalqaro savdoning o'sishi 1920 -yillarda, G'arbiy Yevropa mamlakatlarining tashqi savdosini biroz liberallashtirishda ham davom etdi. Xalqaro savdoning keskin qulashi va globallashuvning qisqarishi 1930-yillarda, Buyuk Depressiya boshlanganidan va 1930-1931-yillarda G'arbning yetakchi davlatlari kiritilgandan keyin sodir bo'ldi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin globallashuv tez sur'atlar bilan tiklandi. Dengiz, temir yo'l va havo qatnovining tezlashishiga va xalqaro telefon aloqasining mavjud bo'lishiga olib kelgan texnologiyaning yaxshilanishi bunga turtki bo'ldi.
Siyosatda globallashuv milliy davlatlarning zaiflashuvi bilan bog'liq bo'lib, ularning suverenitetini o'zgartirish va kamaytirishga yordam beradi. Bir tomondan, bu zamonaviy davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon Savdo Tashkiloti, Evropa Ittifoqi, NATO, XVF va Jahon banki kabi nufuzli xalqaro tashkilotlarga tobora ko'proq vakolatlarni berayotgani bilan bog'liq. Boshqa tomondan, korxonalarning (ayniqsa yirik transmilliy korporatsiyalar) siyosiy ta'siri davlatning iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish va soliqlarni kamaytirish hisobiga ortadi. Odamlarning oson ko'chishi va kapitalning chet elga erkin harakatlanishi tufayli davlatlarning o'z fuqarolariga nisbatan kuchi kamayadi.