Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

3. Tolling
So'nggi yillarda hamma mahalliy gazeta va jurnallar sahifalarida tolling kabi tushunchalarni ko’plab uchramoqda. Bundan tashqari, turli nashrlarda bu atamaning talqini turlicha aks etmoqdalar. To'lovni hodisa sifatida tavsiflashga o'tishdan oldin, keling, adabiyotimizda topilgan ushbu tushunchaning eng keng tarqalgan ta'riflarini beraylik (1 -jadval).
“Tolling” tushunchasi inglizcha "toll" (foydalanish to’lovi) so'zidan kelib chiqqan va Rossiya iqtisodiy adabiyotlarida Rossiyaga bojsiz olib kirilgan xorijiy firmalar tomonidan taqdim etilgan xom ashyoni qayta ishlash operatsiyalarini ko'rsatish bojxona rasmiylashtiruvi tartibi uchun ishlatila boshlangan.
Tolling - import qilingan xom ashyodan tovar ishlab chiqarish, keyinchalik tayyor mahsulotni chet elga - xom ashyo yetkazib beruvchi mamlakatga eksport qilish.
Tollingning mohiyati, xaridor tomonidan yetkazib beriladigan xom ashyoni ishlatishga asoslangan, ishlab chiqaruvchi xom ashyo va mahsulotni ishlab chiqarishni bir vaqtning o'zida iste'molchidan oladigan xom ashyo, xaridor ushbu xom ashyodan tayyor mahsulotni asosiy qabul qiluvchisi sifatida o'zaro bog'liqlik sxemasida namoyon bo’ladi. Ishlab chiqarilgan mahsulot uchun to'lov - bu tayyor mahsulotning bir qismi sifatida olingan pul mukofoti yoki ishlab chiqaruvchining mahsulot mukofotidir.
Ingliz adabiyotlarida bunday faoliyat xom ashyoni, xaridorga tegishli xom ashyoni, xaridor tomonidan taqdim etilgan xom ashyoni berish va qabul qilish deb ataladi.
Tollingning afzalliklari:

• 
  xaridor ishlab chiqaruvchi tomonidan soliq imtiyozlarini olishi;
  
• 
  tovar / pul munosabatlarini soddalashtirish;
  
• 
  logistika tizimini soddalashtirish;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismi bilan ishlab chiqarish uchun to'lov va shu bilan sotishni soddalashtirish.
  

Tolling operatsiyalari ko'p hollarda keng tarqalgan:

• 
  xom ashyo ishlab chiqaruvchi va yetkazib beruvchining umumiy chegaraga yaqinligi;
  
• 
  yetkazib beruvchining xom ashyosining eksklyuzivligi yoki ishlab chiqaruvchining ishlab chiqarish imkoniyatlari tutashishi;
  
• 
  ishlab chiqaruvchining bozor monopoliyasi;
  
• 
  xom ashyo yetkazib beruvchisi keyingi mustaqil ishlab chiqarishni rejalashtirganda va iste'mol bozorining dastlabki bahosini o'tkazganda;
  
• 
  qachonki, ishlab chiqarish mamlakati, garchi asosiy bo'lsa-da, lekin ishlab chiqarilgan mahsulotni iste'mol qiladigan mamlakat sifatida ishtirok etishi.