1.4. Ekskursiya xizmati pedagogik jarayon sifatida
Gid faoliyatida pedagogika muhim o‘rinni egallaydi.
Pedagogi-
ka -
bu o'sib kelayotgan aviodni o‘qitish, ta’lim va tarbiyalaming
qonuniyatlari to‘g‘risidagi fandir.
Har bir ekskursiya
jarayoni insonga tabiat, jamiyat, tarixiy
voqealar, tabiiy hodisalar haqida yangi bilimlami beradi, ya’ni u
ta’lim jarayonining bir qismidir.
Gidning ekskursantlar bilan muloqoti,
uning tavsiyalari,
ko‘rsatmalari tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadi. O'rganilayotgan
ma’ lumotlar ulaming ongini ma’naviy va estetik boyitadi. Shunday
qilib, ekskursiya xizmati pedagogik jarayonning bir qismi bo‘lib,
insonga ta’lim, tarbiya beradi, dunyoqarashini shakllantiradi.
Pedagogik ekskursiya jarayoni didaktik tamoyillarga asoslan-
gan bo‘lib, ekskursantlar ta’limining mazmuni, tashkiliy masa-
lalari va uslubini belgilaydi. Bularga ilmiylik, g‘oyaviylik,
hayot
bilan bog‘liqlik, tizimlilik, oddiylik, foydalilik va ishonuvchanlik
tamoyillari kiradi.
Ekskursiya xizmati madaniy-ta’limiy ishlaming shakli sifatida
alohida ahamiyatga ega. Maktablarda ekskursiya dars va ma’ruza
kabi umumta’limiy faoliyat turiga bo‘ysunadi. 0 ‘quv jarayonida
ekskursiya ta’lim shakli sifatida ushbu jarayonning boshqa shakl-
laridan ahamiyatiga ko‘ra farq qilmaydi, ammo nafaqat o‘quv
maqsadlaridagi
ekskursiya, balki boshqa ekskursiyalar ham o ‘z
vazifalari va ishtirokchilar ta’siriga ko‘ra pedagogik jarayon hi-
soblanadi. Barcha pedagogik jarayonlarda bo'lgani kabi ekskur
siya xizmatida ham ikki tomon ishtirok etadi: o‘rgatuvchi-gid
va o‘rganuvchi-ekskursant. Gid ma’lum bir mavzu bo‘yicha bi-
limlarni beradi, ekskursantlar esa uni qabul qilishadi. Ushbu ikki
tomonning o‘zaro harakati pedagogik jarayonning asosi hisobla-
nadi. Ekskursantlar bilan o‘zaro munosabatda gid pedagogik ta’sir
ko‘rsatish usullarini qo‘llaydi. Gid
kasbiy malakasining tarkibiy
13
qismini pedagogik mahorat, pedagogik san’at tashkil etadi. Gid
ning pedagogik mahoratiga quyidagilami kiritish mumkin:
mutaxassislik bo‘yicha yetarlicha bilim;
tahlil qilish, obrazli fikrlash qobiliyati;
ekskursant ruhiyatini tushunish;
guruhni boshqara olish;
pedagogik texnika sohasidan bilim va ko‘nikmaga ega bo‘lish;
intuitsiya;
. ekskursant shaxsiyatini hurmat qilish;
tarbiya maqsadida pedagogik vositalami qo‘llay olish va h.k.
Gid ekskursiya jarayonida ekskursantlami hamjihatlikda fikr
lash, tahlil qilish,
hamdardlik bildirish, qiziqishlari bo‘yicha bir-
lashib, jamoaga aylanishini ta’minlashi kerak. Gid ekskursiya xiz
matining nafaqat ta’limiy, balki tarbiyaviy jihatlariga ham e’tibor
qaratishi lozim. U ekskursiya ma’lumotlarini shunday tanlashi va
foydalanishi kerakki, ekskursantlarda vatanga bo‘lgan muhabbat,
boshqa millatlar, ulaming urf-odatiga nisbatan hurmat kabi xislat-
lar paydo bo‘lsin.
Har bir ekskursiya xizmati o‘z vazifasiga ega. Tabiatshunoslik
mavzusidagi ekskursiyalar tabiatga, hayvonot va o‘simliklar ola-
miga ehtiyotkorona munosabatni, san’atshunoslik
mavzusidagi
ekskursiya ekskursantlami estetik dunyoqarashini, ishlab chiqa-
rish mavzusidagi ekskursiyalar mehnatsevarlikni tarbiyalaydi.
Ekskursiya xizmatidagi pedagogik jarayonning muhim qis
mi ekskursiya ma’lumotlarini tushuntirishdir. Ushbu jarayonda
ekskursantlar ongida ko‘rgan
va eshitganlarini taqqoslash, bir
obyektni ikkinchisi bilan solishtirish, asosiy va qo‘shimchalarini
ajratish, umumlashtirish, xulosalash kabilar ro‘y beradi.
Pedagogik jarayon sifatida ekskursiya xizmatining yana bir
vazifasi ekskursantlarda obyektlarni mustaqil kuzatishi uchun
amaliy ko‘nikmalami shakllantirishdir. Ekskursiya o‘zining
ko‘rgazmaliligi, obyektni ko‘rsatishning turli
usullari, hikoyaning
turli shakllari bilan qatnashuvchilami faollashtiradi.
14
Gid pedagogik jarayonning davomi sifatida ekskursiya jara
yoni yakunida ekskursantlar bilimini mustahkamlash maqsadida
mustaqil shug‘ullanishlari uchun adabiyotlar ro‘yxati, kinofilmlar
ro‘yxati, boshqa ekskursiyalar nomi kabilami tavsiya etadi. Gid
ning pedagogik faoliyatida quyidagi bosqichlami ajratish mumkin:
Ekskursiya jarayoniga gid va guruhni tayyorlash;
Ekskursiya xizmatini o‘tkazish;
Ekskursiya xizmati ma’lumotlarini mustahkamlovchi ekskursi-
yadan keying! ishlar.
Gid pedagogika-psixologiya asoslaridan ham xabardor b o isa
maqsadga muvofiq boiadi. Pedagogik-psixologiya ta’lim va tarbi-
yaning psixologik muammolarini o‘rganadi.
Gid pedagogikaning
asosiy talablarini o‘rganib, auditoriyaga bilimlami yetkazishning
samarali shakllarini, ta’lim va tarbiya vositalarini qo‘llaydi. Ta’lim
va tarbiyaning pedagogik tamoyillari ekskursiya xizmatining ne-
gizini tashkil etadi. Gid faoliyatining bosh vazifasi ekskursantlarga
o‘rgatish va tarbiyalash, shaxsiyatini, bilim va ishonchini shakllan-
tirishga yordam berishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
