Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

5.4.1-jadval 
Debet 
10301-«Markaziy bankdagi vakillik hisobvaragʻi – 
Nostro» 
100 000 000,00 
Kredit 
20208 –«Mol sotuvchining depozit hisobraqami
» 
 
2. Bank ―B‖ mijoz bilan 6 oy muddatga kredit shartnomasini imzoladi, unga 
koʻra kredit oluvchi mijozning toʻlov topshiriqnomasiga asosan 50 mln. soʻm 
boshqa bankning mijoziga oʻtkazdi va quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga 
oshirildi: 
5.4.2-jadval 
Debet 
13101 –«B» mijozning ssuda hisobraqami
»
 
50 000 000,00 
Kredit 
10301-«Markaziy 
bankdagi 
vakillik 
hisobvaragʻi – Nostro» 
9
Абдуллаева С.А. Банкларнинг тўлов қобилиятини мустаҳкамлаш масалаларию Монография. -Т.: Иқтисод-
молия, 2016. –Б. 11-13. 

---

53 
Yuqorida keltirilgan ikkita operatsiya boʻyicha berilgan buxgalteriya yozuvini 
―T‖ schetlarda aks ettiradigan boʻlsak, bankning vakillik hisobvaragʻi boʻyicha 
toʻlov qobiliyati (likvidligi) bilan bogʻliq muammoli holatni vujudga kelganligini 
koʻrishimiz mumkin boʻladi (
summalar mln. soʻmda keltirilgan
). 
5.4.3-jadval 
DT
10
 
10301
11
 
KT 
DT 
20208 
KT 
DT 
13101 
KT 
1
12
100,0 
1
100,0 
 
2 
50,0 
2 50,0 
Oborot 
100,0 
50,0 
Oborot
100,0 
Oborot 
50,0 
 
Qoldiq 
50,0 
 
Qoldiq
100,0 
Qoldiq 50,0 
 
1 va 2 operatsiyalarni ―T‖ schetda aks ettirganimizda 1-operatsiya boʻyicha 
vakillik hisobvaragʻida va mol sotuvchi ―A‖ning hisobvaragʻida 100,0 mln. soʻm 
mablagʻ vujudga keldi.
2-operatsiya natijasida vakillik hisobvaragʻida va ―B‖ mijoz bilan tuzilgan 
kredit shartnomasi boʻyicha uning toʻlov topshiriqnomasiga binoan olingan 
kreditning maqsadi uchun 50,0 mln. soʻmni tovar moddiy qimmatliklari yoki 
xizmatlarga toʻlov sifatida oʻtkazilishi natijasida bankning ssuda hisobvaragʻida 
50,0 mln. soʻm vujudga keldi. 
Bu oʻz-oʻzidan bankning jalb qilingan mablagʻlari boʻyicha majburiyatni 
bajarish qobiliyatini yoʻqotishiga sabab boʻldi yoki boshqacha qilib aytganda, 
hozirgi holatida bank talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlari 
boʻyicha bajarishi zarur boʻlgan (50 mln. soʻm) likvid mablagʻlarni yoʻqotadi. 
Agar shartli misol boʻyicha mol sotuvchi ―A‖ning hisobvaragʻiga mablagʻ kelib 
tushgan kunining ertasiga 100,0 mln. soʻm yoki 60,0 mln. soʻmga toʻlov 
topshiriqnomasini taqdim etadigan boʻlsa uni toʻlash imkoniyatiga ega boʻlmaydi.
Eʻtiborli jihati shundaki, mol sotuvchi ―A‖ning hisobvaragʻidagi 100,0 mln. 
soʻm qoldiq saqlanib turibdi, biroq bankning toʻlov qobiliyati mavjud emasligi, 
10
ДТ-дебет, КТ-кредит 
11
Ёрдамчи китобнинг ҳисобварақлар режаси бўйича дастлабки бешта рақами 
12
Операцияларнинг кетма-кетликдаги рақами 

---

54 
yaʻni vakillik hisobvaragʻida 50,0 mln. soʻm qolganligi oqibatida toʻlovni amalga 
oshirish imkoniyatiga ega boʻlmay qoldi. 
Albatta, bunday jarayonda bankning mijozlarini koʻpligini eʻtiborga oladigan 
boʻlsak, uning vakillik hisobvaragʻiga boshqa mijozlardan kelib tushgan 
mablagʻlar hisobidan toʻlovni amalga oshirishi mumkin, biroq bu holat ham 
bankning vakillik hisobvaragʻidagi mablagʻlarni sezilarli darajadagi miqdorini 
riskli aktivlarga joylashtirishi natijasida oʻzining ahamiyatini yoʻqotadi.
Bizning nazarimizda, muammoning yechimi sifatida mol sotuvchi ―A‖ning 
hisobvaragʻidagi vaqtinchalik foydalanilmay turgan pul mablagʻini (50,0 mln. 
soʻmini) muddatli omonat shartnomasiga koʻra 6 oyga muddatli depozitga 
oʻtkazishi maqsadga muvofiq. Demak, 3-operatsiya natijasida quyidagicha 
buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: