Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

 
Banklarning joriy likvidliligini baholash. 
I.
 
AQSh amaliyoti: 
JLK= BZ: D
Bu yerda: 
JLK
–joriy likvidlilik koeffitsiyenti
BZ
- birlamchi zahiralar 
D
- depozitlar 
min: 0,10 yoki 10%
II.
 
Yaponiya amaliyoti: 
JLK = (BZ + IZ): D
Bu yerda: 
JLK
– joriy likvidlilik koeffitsiyenti 
BZ
- birlamchi zahiralar 
IZ
- ikkilamchi zahiralar 
D 
- depozitlar
min: 0,30 yoki 30%
III.
 
Fransiya amaliyoti: 
JLK = (LA + Ya30kQA): (JD + Ya30kTM)
Bu yerda: 
LA
–likvidli aktivlar 
Ya30kQA
- yaqin 30 kun ichida qaytariladigan aktivlar 
JD
– joriy depozitlar 
Ya30kTM
– yaqin 30 kun ichida toʻlanadigan majburiyatlar 
min:1,0 yoki 100%. 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2010-yil 26-noyabrdagi PQ-1438-
sonli ―2011-2015-yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va 
barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting koʻrsatkichlariga erishishning 

---

43 
ustuvor yoʻnalishlari toʻgʻrisida‖gi va 2015-yil 6-maydagi PQ-2344-sonlli ―Tijorat 
banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini 
rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida‖gi Qarorlarida Bazel qoʻmitasining bank 
nazorati boʻyicha yangi talablarini mamlakat bank amaliyotiga joriy etish boʻyicha 
aniq vazifalar qoʻyildi.
Ushbu vazifalarni bajarish maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining 2015-yil 22-iyuldagi 19/14-sonli (Oʻzbekiston Respublikasi Adliya 
vazirligi tomonidan 2015-yil 13-avgustda 2709-sonli raqam bilan roʻyxatga 
olingan) ―Tijorat banklarining likvidliligini boshqarishga qoʻyiladigan talablar 
toʻgʻrisidagi Nizomni tasdiqlash haqida‖gi hamda Markaziy bankning 2015-yil 13-
iyundagi 14/3-sonli (Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015-
yil 6-iyuldagi 2693-sonli raqam bilan roʻyxatga olingan) ―Tijorat banklari 
kapitalining monandligiga qoʻyiladigan talablar toʻgʻrisidagi Nizomni tasdiqlash 
haqida‖gi yoʻriqnomalari qabul qilindi.
Hozirgi davrda respublika tijorat banklarining likvidligini baholash va 
boshqarish Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2015-yil 22- 
iyuldagi 19/14-sonli qarori bilan tasdiqlangan ―Tijorat banklarining likvidliligini 
boshqarishga qoʻyiladigan talablar toʻgʻrisida‖gi nizom talablari asosida amalga 
oshiriladi.
Mazkur Yoʻriqnomaga koʻra, Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining 
joriy likvidligiga nisbatan iqtisodiy meʻyor oʻrnatilgan. Ushbu iqtisodiy 
meʻyorning eng past darajasi 30% boʻlib, u joriy aktivlarning summasini (toʻlov 
muddati 30 kungacha boʻlgan bankning likvidli aktivlari va qoʻyilmalari, bundan 
muddati uzaytirilgan yoki qaytarish muddati oʻtgan kreditlar mustasno) joriy 
majburiyatlar (talab qilib olinguncha va ijro etish muddati 30 kungacha boʻlgan 
majburiyatlar) summasiga nisbati orqali aniqlanadi.
JLK
Mazkur meʻyoriy talabning bajarilishi Markaziy bank tomonidan doimiy 
ravishda nazorat qilinadi va tijorat banklarining likvidligini taʻminlashda muhim 

---

44 
oʻrin tutadi. Uning kamida 30% boʻlishini taʻminlash uchun tijorat banklari joriy 
likvidli aktivlar va joriy majburiyatlar oʻrtasidagi mutanosiblikni taʻminlashlari 
zarur. Buning uchun esa, ular aktivlar va passivlarning optimal tarkibini 
shakllantirishlari zarur. 
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2015-yil 22-iyuldagi 19/14-
sonli ―Tijorat banklarining likvidligini boshqarishga qoʻyiladigan talablar 
toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqlash haqida‖gi yoʻrqnomasiga asosan respublikamiz 
tijorat banklarining faoliyatiga sof barqaror moliyalashtirish meʻyori va 
likvidlilikni 
qoplash 
meʻyori 
koʻrsatkichlarining 
kiritilishi, 
fikrimizcha, 
birinchidan, tijorat banklarining likvidligini barqaror tarzda saqlab turish imkonini 
beradi; ikkinchidan, banklar faoliyatida mavjud boʻlgan transformatsiya riskiga 
barham beradi; uchinchidan, resurssiz kreditlash holatining yuzaga kelishiga 
imkon bermaydi. 
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Bazel-III standarti talablaridan 
kelib chiqqan holda, sof barqaror moliyalashtirish meʻyori koeffitsiyenti va 
likvidlilikni qoplash meʻyori koʻrsatkichlarini aniqlash metodikalarini tasdiqladi. 
Unga koʻra, sof barqaror moliyalashtirish meʻyori koeffitsiyenti barqaror 
moliyalashtirishning mavjud summasini barqaror moliyalashtirishning zaruriy 
summasiga boʻlish yoʻli bilan aniqlanadi. Likvidlilikni qoplash meʻyorii 
koʻrsatkichi yuqori likvidli aktivlarni keyingi 30 kun ichidagi jami sof chiqimga 
nisbati sifatida aniqlanadi. 
Mazkur koeffitsiyentni joriy etilishi tijorat banklari passivlarining 
barqarorligini taʻminlash bilan birga, ularning likvidlilik darajasini oshirishga ham 
xizmat qiladi.