Samarqand davlat universiteti tasdiqlayman

Formal tashkilot
Yo’qori tarzda tashkillashtirilgan ikkilamchi guruh bo’lib, ma`lum maqsadlarga erishish uchun tashkil etilgan tashkilot.
Tashkilot turlari	Normativ	Voluntorlik asosida umumiy qiziqishlar, nimadandir qoniqish xissini xosil qilish uchun yoki pristijga erishish uchun uchun tashkil etilgan tashkilot.
	Majburiy	SHaxslarni majburiylik prinsiplari asosida bir tashkilotga umumiy tarzda, majburan tashkil topgan tashkilot. Masalan, qamoqxona
	Utilitar	Voluntyorlik asosida birlashadigan va a`zolar birlashushidan ular xohlagan materiallarni oladigan tashkilot^34

SHaxs ijtimoiy mavqei uning tashqi xulqida ham, tashqi qiyofasida, yurish turishida va xatto muomalasida ham o’z ifodasini topadi. SHaxsning ijtimoiy roli nazariyasida belgilangan va erishilgan ijtimoiy mavqelari o’zaro farqlanadi. Belgilangan mavqe - bu shaxs xizmati va xatti-harakatidan qat`iy nazar, jamiyat tomonidan belgilab qo’yiladi. SHaxsning etnik kelib chiqishi, tug’ilgan joyi, oilasi, zoti va boshqalar shular jumlasidandir. erishilgan mavqe deganda, shaxsning o’z xatti-harakati, qabiliyati bilan erishgan mavqei tushuniladi. Masalan: yozuvchi, firma boshlig’i, direktor, professor va shu kabilar. Bulardan tashqari, yana shaxsning tabiiy va kasbiy lavozim mavqei ham o’rganiladi. SHaxsning erkak va ayoli, bolalik, o’smirlik, yoshlik, o’rta yosh, keksalik davrlarini bildirsa, kasbiy lavozim mavqei shaxsning ijtimoiy - iqtisodiy va ishlab chiqarish - texnik holatini (muhandis, temirchi, xaydovchi va boshqalar.) bildiradi.

Ijtimoiy mavqe shaxsning muayyan ijtimoiy tizimida egallagan konkret o’rnini ifodalaydi. Ijtimoiy rol’ esa shaxsning ijtimoiy tizimida egallagan mavqe bilan bajaradigan faoliyati majmuini ifodalaydi. Masalan, ma`muriy - buyruqbozlikka asoslangan. Sovet tizimi buyruqboz shaxslar tipini shakillantirib qo’ydi. Bunday shaxs tipiga “yuqori” ko’r- ko’rona, so’zsiz bo’ysunish, dunyoqarashi tor, bir tomonlama, o’z mansabini saqlab qolish va yuqori mansablarga erishish yo’lida har qanday qabihlikdan qaytmaydigan, munofiqlik kabi xususiyatlarga ega bo’lganlar kiritildi. Bunday kishilarning shaxs xususiyatlari ular bajaradigan vazifasiga o’z o’rnini bo’shatib beradi. SHaxs tipining bunday ko’rinishi hozirda ham jamiyat hayotini yangi sharoitda erkin rivojlanishiga to’sqinlik qilmoqda. SHaxs faoliyati deganda, uning ichki va tashqi tendentsiyalarining ijtimoiy hayotda nomoyon bo’lishi xususiyatlariga aytiladi. Ijtimoiy faollik insonning shaxs sifatidagi darajasining asosiy ifodasi bo’lib uning yuksak qadriyatli ehtiyojlarini qondirishlari va sifat ko’rsatkichdir. Demak, ijtimoiy faollik shaxsning muhim sifatidir. SHaxs faolligi deb uning xayotini boshqarish bilan, qadriyatlarini nomoyon bo’lish xususiyatlariga aytiladi. Ijtimoiy faollik insoning shaxs sifatidagi darajasining asosiy ifodasi bo’lib, uning yuksak qadriyatli ehtiyojlarini qondirish usuli va sifat ko’rsatkichidir. SHu jihatdan shaxs faoliyati sotsiologiyada keng va kichik (tor) ijtimoiy darajalarda o’rganiladi. SHaxsning bunday darajalarda o’rganilishi metodologik ahamiyat kasb etadi.
2. Agarda jamiyatning har a`zosi o’z maqomi doirasida ma`lum bir ijtimioiy rolni bajarar ekan, tabiiy savol paydo bo’ladi: rollarni to’g’ri o’ynash qanday qilib amalga oshriladi. Mazkur holat sotsiologiyada «ekspektatsiya» deb nomlanadi, ya`ni bunda rolni bajarayotgan odamga uni o’rab turganlar tomonida kutilayotgan talablar nazarda tutiladi. SHuning uchun rolni ijro etayotgan kishi haqida yaxshi yoki yomon: ota-ona, rahbar, tadbirkor, matematik dasturlovchi sifatida fikr bildirish imkoni bo’ladi.
Demak, maqom va rol orasida yana bo’lak mavjud bo’lib, u yuqorida ta`kidlangandek (ekspektatsii), ya`ni kishilarning kutishidir. Faqat aynan shunday hulq-atvor, mazkur maqom bilan funktsional bog’liq bo’lgan kishilar kutishiga mos bo’lsa u rol deb ataladi. Boshqa hulq-atvor esa rol bo’la olmaydi.