Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti «arxeologiya» kafedrasi

Arxeolog-olim, akademik O’tkir Islomov.
O’tkir Islomov 1932-yilda Toshkent shahrida, ziyoli o’qituvchilar oilasida
tavallud topdi. Uning otasi Ismoilov Islom O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan
o’qituvchi, onasi Ismoilova Habiba mohir pedagog, tarbiyachi bo’lib, bo’lajak
olimni ilmga qiziqqan inson sifatida tarbiyalashda muhim o’rin egallaydi.
Oiladagi yuksak manaviy muhit yosh O’tkir Islomovni 1947-yili Toshkent
pedagogika bilim yurtiga yetaklaydi. 1951-yilda bilim yurtini tugallagandan
keyin 1952-1956-yillari Toshkent Davlat pedagogika institutini imtiyozli
tugatgandan keyin mutaxassis sifatida Toshkent viloyati Qorasuv tumanidagi
14 maktabda o’qituvchilikdan boshlaydi. Lekin talabalik yillarida taniqli olim
Yahyo G’ulomovdan tinglagan maruzalari, u kishi bilan bo’lgan muloqotlari unga
tinchlik bermay Respublika Fanlar Akademiyasining tarix va arxeologiya
institutida katta faoliyat olib borayotgan Yahyo G’ulomov qo’l ostiga laborantlik
lavozimida o’zining mehnat faoliyatini boshlaydi.
O’tkir Islomovning keyingi ilmiy faoliyati hozirgi Sankt Peterburg, o’sha
payitlardagi Leningrad shahridagi SSSR Fanlar akademiyasi Arxeologiya instituti
Leningrad bo’limida mashhur arxeolog, akademik A.P.Okladnikov rahbarligida
62
aspiranturada nomzodlik dissertatsiyasini yozadi. Bu yerda o’z davrining eng yirik
qadimshunos olimlari - M.M.Gerasimov, M.P.Gryaznov, S.A.Semenov,
P.I.Boriskovskiy, B.P.Piotrovskiy, N.N.Gurina, V.M.Masson kabi o’z davrining
yirik olimlari bilan kundalik muloqotda bo’ladi va arxeologiya fanining eng nozik
qirralarini o’rganishda bu olimlarning bergan saboqlari juda katta bo’ldi.
O’tkir Islomov 1963-yili Leningradda «Quyi Zarafshonning neolit davri
madaniyati» mavzuida nomzodlik dissertatsiyasini tayyorlab uni himoya qildi.
Arxeolog sifatida uzoq yillik faoliyati davomida O’rta Osiyoning barcha
tog’lari, vohalari, Rossiyaning g’arbiy chekkalaridan Uzoq Sibirning
kengliklarigacha bo’lgan yerlaridagi tosh davri arxeologik obidalarda olib borilgan
qazishmalarda qatnashdi. So’x vohasining yuqori oqimida joylashgan Selungur
g’orida olib borilgan arxeologik izlanishlar juda mavffaqiyatli bo’ldi. Bu erda
bundan 1 mln. 200 ming yil ilgari yashagan odamning qoldiqlari topilib, O’rta
Osiyoda insoniyatni kelib chiqishi va uning rivojlanishi borasidagi fikrlariga yangi
yo’nalishni berishga muvaffaq bo’ldi.
Uning So’x vodiysida mezolit davriga oid obishir madaniyatini topishi va bu
qabilalarning yana bir qismi Markaziy Farg’ona yerlarida ham yashaganligini
ko’rsatuvchi yangi yodgorliklarni topdi va bu uning doktorlik dissertatsiyasiga
asos bo’ldi.
O’tkir Islomovning ko’p yillik ilmiy izlanishlari uning 8 ta yirik monografik
asar va 150 ortiq ilmiy, ilmiy –ommabop ishlarida o’z aksini topgan. Bu
monografiya va maqolalar diqqat qilinib ko’rilsa, bular 4 ta katta ilmiy yo’nalish
bo’yicha umumlashtirish mumkin.
1. O’rta Osiyoda odamning paydo bo’lishi va paleoekologik sharoit;
2. Mezolit davri odamlarining moddiy madaniyati va turmush tarzi;
3. O’zbekistonning neolit davri jamoalari va ularning madaniy aloqalari.
4. Ilmiy-pedagogik ishlar.
Shunday qilib, akademik O’tkir Islomov o’zining uzoq yillik mehnat faoliyati
davomida faqat O’zbekiston xududidagina emas, balki butun O’rta Osiyo xududida
yashagan ibtidoiy ajdodlarimizni hayoti va moddiy madaniyatini o’rgangan, o’z
faoliyati davomida juda ko’plab shogirdlar chiqargan olim, xalqaro O’zbekiston-
Rossiya ekspeditsiyasining rahbaridir.
63