Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Sezgi  organlari.  Qisqichbaqasimonlarda  tuyg’u  organlari,  ximiyaviy 
sezuv organlari, muvozanat saqlash organlari va ko’rish organlari bor. Tuyg’u 
organlari  oyoqlarda,  antenna  va  antenullalarda,  shuningdek  tananing  har  xil 
joylarida sezuv tuklari ko’rinishida bo’ladi. Ba’zida bu tuklar kimyoviy sezish 
jarayonida ham ishtirok etadi.  

---

O’n oyoqli qisqichbaqalarda muvozanat saqlash organlari-statosistlar bor. 
Ular  antenullalarning  asosiy  bo’g’inida  joylashgan  chuqurchadan  iborat.  Bu 
chuqurcha  ichiga  qum  zarralari  tushadi.  Bu  zarralar  “muvozanat  toshchalari” 
vazifasini bajaradi. 
Ko’rish organlari ko’zlar bo’lib, ular ikki xil: oddiy yoki nauplius ko’z va 
ikkinchisi murakkab yoki fasetkali ko’zlar. 
Oddiy  ko’z  chuqurcha  shaklidagi  2  yoki  4  ta  qadaxchalardan  tashkil 
topgan.  CHuqurchalar  devorida  qora  pigment  bilan  qoplangan  bir  qavat  sezgir 
(retinal)  hujayralar  joylashgan.  CHuqurchalarning  tashqi  botiq  tomonida  nurni 
sindiradigan  gavhar  joylashgan.  Nerv  tolalari  sezgir  hujayralarning  orqa 
tomonidan chiqadi. 
Ko’pchilik qisqichbaqalarda oddiy ko’zlar yo’qolib ketgan va ularda bir 
juft  murakkab  (fasetkali)  ko’zlar  bo’ladi.  Har  bir  murakkab  ko’z  ma’lum 
sondagi  ayrim  oddiy  ko’zchalardan  (ommatidiylardan)  tuzilgan  bo’ladi. 
Masalan,  daryo  qisqichbaqasining  bitta  murakkab  ko’zida  3000  ta  ommatidiy 
bo’ladi.  Ushbu  ommatidiylar  murakkab  ko’zda  bir-biridan  yupqa  pigmentli 
parda  orqali  ajralib  turadi.  Har  bir  ommatidiy  yorug’lik  nurini  sindiruvchi  va 
sezuvchi elementlarga ega bo’lgan mustaqil ko’zcha hisoblanadi. Ommatidiyda 
yana  bir  qancha  retinal  hujayralar  bo’ladi.  Bu  hujayralardan  ko’rish  nervlari 
ketadi. Ommatidiyning shoxsimon sirtqi yuzasi juda kichik prizma shakliga ega. 
Bu  yuzaga  buyumning  kichik  bir  qismini  tasviri  tushadi.  Shunday  minglab 
kichik  bo’lakchalardan  umumiy  tasvir  hosil  bo’ladi.  Tasvirning  bo’nday  hosil 
bo’lishi mozaik ko’rinish deyiladi.