Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Gavda qoplag’ichlari. Hasharotlarning ham boshqa bug’imoyoqlarniki singari 
gavda  qoplag’ich  uch  qavatdan,  ya’ni  kutikula,  gipoderma  va  bazal 
membranadan  iborat.  Gipoderma  hisobidan  hosil  bo’luvchi  kutikula  uch 
qavatdan  iborat.  Uning  eng  ustki  qavati  epikutikula  lipoprotein  moddalardan 
iborat  bo’lib,  suvni  organizmdan  tashqariga  bug’lanishiga  yo’l  qo’ymaydi. 
Kutikula  tarkibiga  kiruvchi  oqsil  moddalari  uni  pishiq  bo’lishini  ta’minlaydi. 
Kutikula sirtidagi har xil o’simtalar, tuklar va qillar gipodermadan hosil bo’ladi. 
Ular termoregulyasiya, sezish, muhofaza qilish va boshqa funksiyalarda ishtirok 
etadi.  Hasharotlar  gavda  qoplag’ichining  rangi  ko’pincha  gipodermadan  yoki 
kutikula  tarkibidagi  maxsus  buyovchi  pigmentga  bog’liq  bo’ladi.  Ayrim 
hasharotlar  va  ularning  qurtlarini  rangiga  ichki  organlari  va  tana  suyuqligini 
rangi  ta’sir  qiladi.  Masalan,  xironomus  pashshalari  qurtlarining  qizil  rangi 
gemolimfa  tarkibidagi  gemoglobinga  bog’liq.  Ko’pgina  kapalaklarning, 
qo’ng’izlarning  va  boshqa  hasharotlarning  xilma-xil  tovlanadigan  ranglari 
pigmentga  bog’liq  bo’lmaydi,  balki  ko’p  qavatli  xitin  plastinkalarning  tana 
sirtiga  nisbatan  burchak  hosil  qilib  joylashishiga  bog’liqdir.  Ko’pgina 
hasharotlarda tana rangi ogohlantirish vazifasini bajaradi. 
 
Hasharotlarning  gavda  qoplag’ichlarida  hid  tarqatish,  mum  ishlab 
chiqarish  va  tullash  bezlari  ham  bo’ladi.  Bu  bezlar  bir  hujayrali  yoki  ko’p 
hujayrali bo’lishi mumkin.