Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Og’iz organlari. Hasharotlarning og’iz organlari uch juft shakl o’zgartgan og’iz 
oyoqlardan iborat bo’lib, u yuqori lab, bir juft yuqori jag’, pastki lab va pastki 
jag’ kabi qismlarni hosil qiladi.  
     Hasharotlarning  og’iz  organlari,  ovqatlanish  usuliga  qarab  o’zgargandir. 
Qattiq 
oziqa 
bilan 
oziqlanadigan 
hasharotlar 
(suvaraksimonlar, 
chigirtkasimonlar,  qattiq  qanotlilar)  uchun  kemiruvchi  tipidagi  og’iz  apparati 
xosdir. Bunday og’iz oldingi va yuqori tomondan xitinlashgan yuqori lab  bilan 
qoplangan.  Bir  juft  yuqori  jag’lar  kuchli  muskullar  bilan  ta’minlangan.  Juft 
pastki jag’lar va pastki lab ham oziqani kemirishga moslashgan. 
    Suyuq  oziqa  (gul  sharbati)  bilan  oziqlanadigan  ko’pchilik  parda 
qanotlilarning (jumladan asalarilar) og’iz organlari kemiruvchi belgilarni saqlab 
qolgan  holda,  ayrim  o’zgarishlar  paydo  qilib  suyuq  oziqani  so’rib  olishga 
moslashgan.  Bunday  og’iz  organlari  kemiruvchi-  so’ruvchi  og’iz  deb  ataladi. 
Bunday  hasharotlarda  mandibulalar  rivojlangan  bo’ladi.  Shuningdek,  pastki 
jag’lar va pastki lab qo’shilib gul sharbatini so’rib olishga moslashgan. 
       Suyuq  ovqat  bilan  oziqlanadigan  ayrim  hasharotlarda  (kapalaklarda)  esa 
og’iz  organlari  ancha  o’zgarib,  yuqori  lab,  yuqori  jag’lar  va  pastki  lab  ancha 
reduksiyalanib  (qisqarib)  pastki  jag’lar  rivojlanib,  tarnovcha  shaklini  hosil 
qilgan va xartumchaga aylangan. Bunday xartumcha ba’zan juda uzun bo’lishi 
mumkin  va  tinch  holatda  spiral  bo’lib  turadi.  Ba’zi  kapalaklarning  (brajniklar) 
xartumchasini  uzunligi  20  sm  gacha  boradi.  Kapalaklar  ana  shu  xartumcha 
yordamida gul sharbatini bemalol so’rib oladi. 
       Bir  guruh  hasharotlarda  (qandalalar,  o’simlik  bitlari,  chivinlar,  is-
kaptoparlar,  bitlar,  burgalar)  sanchuvchi-so’ruvchi  og’iz  organlari  rivojlangan. 
Bunday og’izda yuqori va pastki jag’larning kuchli o’zgarishi natijasida, to’rtta 
sanchuvchi  qilchaga  aylanib,  tarnovcha  shaklini  hosil  qilgan  pastki  lab  ichiga 
kirib  turadi.  Yuqori  lab  yetarli  darajada  rivojlanmagan.  Pastki  jag’lar  o’zaro 
birlashib  ikkita  naycha  hosil  qiladi.  Bu  naychalarning biridan so’lak  suyuqligi 
oqib chiqadi, ikkinchisi orqali esa suyuq oziqa so’rib olinadi.  
      Ayrim  hasharotlarda  (masalan,  uy  pashshasida)  og’iz  organlari  oziqani 
yalashga moslashgan. Bunday og’iz apparatida yuqori jag’lar reduksiyalangan. 
Pastki lab o’zgarib, uch tomoni yostiqchasimon shish hosil qiladi. Pashsha oziqa 
zarrasini so’lagi bilan namlaydi va so’ngra suyuq ovqat lab bilan tilchadan hosil 
bo’lgan nozik naychaga o’tadi.