Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

Elektron tijoratga yo‘naltirilgan xavflarining bir necha turi 
mavjud: 

Tizimga tashqaridan kirish.

Kompaniya ichidano qonuniy kirish.

Axborotni qasddan o‘g‘irlash va o‘qish.

Ma’lumotlarni yoki tarmoqlarni qasddan buzish.

Foydalanuvchini 
noto‘g‘ri 
(firibgarlikmaqsadibilan) 
identifikatsiyalash.

Dasturiy-apparat himoyasini buzish.

Foydalanuvchining bir tarmoqdan boshqasiga noqonuniy 
kirishi.

Virusli hujumlar.

Xizmat ko‘rsatishdan bosh tortish.

Moliyaviy firibgarlik.
Ushbu xavflarga qarshi turli texnologiyalarga asoslangan bir qator 
usullardan foydalaniladi, bular: shifrlash – ma’lumotlarni o‘qilishi yoki 
o‘zgartirilishiga to‘sqinlik qilish uchun kodlash; jo‘natuvchi va oluvchi 
shaxsining haqqoniyligini tekshiruvchi elektron imzolar; elektron 
kalitlardan 
foydalanadigan stealth-texnologiyalar; 
brandmauerlar, 
virtual vaxususiy tarmoqlar. 
Himoyalash usullaridan birortasi ham universal hisoblanmaydi, 
masalan, brandmauerlar viruslar mavjudligiga tekshirish o‘tkazmaydi va 
ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlashga qodir emas. Avtomatik himoyani 
buzishga qarshi qaratilgan mutlaq ishonchli usul mavjud emas va uni 
buzish ertami-kechmi amalga oshiriladi. Biroq bunday himoyaning 
buzilishi, o‘z o‘rnida, uning sifatiga bog‘liq. E’tirof etish kerakki, 
Internetdagi ulanishlar va ilovalarning himoyasi uchun dasturiy va 
apparat ta’minotlar ko‘p vaqtdan beri ishlab chiqilmoqda, biroq ushbu 
yangi texnologiyalar bir maromda joriy qilinmayapti. 

---

125 
Quyida kompaniyani har bir bosqichda kutib turadigan