Samarqand davlat universiteti psixologiya va ishtimoiy fanlar fakulteti psixologiya kafedrasi

IRSIYAT QONUNLARI
Qadimdan odamlar farzandlari o‘g‘il yoki qizning o‘z ota-onalariga o‘xshashligini kuzatganlar. Lekin shunga qaramay, ko‘p asrlar mobaynida irsiyat muammosi hal qilinmagan. Faqat XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib, irsiyat qonunlarini ixtiro qilishga musharraf bo‘ldi. Darslikning III-V boblari mazkur olimlarning bu sohadagi kashfiyotlariga bag‘ishlanadi SH bobda irsiyatning duragaylash metodi, Mendelning irsiyat qonunlari odam irsiyatiga ham tegishli ekanligi isbotlanilgan. Bu soha bo‘yicha berilgan masalalarni echish bilimning yanada mustahkam bo‘lishiga ko‘mak beradi.

Duragaylash metodi. Nima uchun bug‘doydan bug‘doy, arpadan arpa hosil bo‘ladi, qo‘ydan qo‘zichoq tug‘iladi, har bir bola ota-onasiga o‘xshash bo‘ladi, degan masala ming yillar mobaynida odamlarni qiziqtirib kelgan. Faqat chex tabiiyotshunosi Gregor Mendel birinchi marotaba bu jumboqni echdi va irsiyat qonunlarini ixtiro qilishga muvaffaq bo‘ldi. Irsiyat qonunlarini yaratishga imkon bergan Mendel tadqiqotlarining o‘ziga xos jihatlari nimalardan iborat?

Birinchidan, Mendel o‘z o‘tmishdoshlaridan farqli ravishda ota-ona organizmlarning ko‘p belgi xossalarini birdan emas, balki ayrim belgilarining irsiylanishini tadqiq qildi.

Ikkinchidan, Mendel duragaylash uchun irsiy jihatdan toza organizmlarni tanlab oldi.

Uchinchidan, Mendel duragaylash uchun qarama-qarshi belgilarga ega organizmlarni jalb etdi.

To‘rtinchidan, u ota-ona belgilarning irsiylanishini duragaylarning bir necha avlodida o‘rganishni maqsad qilib qo‘ydi.

Beshinchidan, Mendel duragaylar orasidan ota-onaga o‘xshash individlarni hisoblab chiqishga va ularning nisbatini aniqlashga harakat qildi. Bularning hammasi irsiyat qonunlarini ixtiro qilishga imkon yaratdi. YUqoridagi talablarni o‘simlik va hayvonlarga nisbatan qo‘llash mumkin. SHu jihatdan qaraganda, odam genetik tadqiqotlarni olib borish uchun noqulay ob’ekt sanaladi. SHunga qaramay, tadqiqotchi olimlar tomonidan odamlarda ko‘p belgi-xossalarning irsiylanishi aniqlangan.