Samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti sotsiologiya va ijtimoiy ish kafedrasi

Ижтимоий иш




илмий йўналиш

амалий фаолият

Jahon amaliyotidagi zamonaviy yondashish ijtimoiy ish ijtimoiy o’zgarishlarni amalga oshirishga yo’naltirilgan faoliyat shakllaridan biri ekanini aniq-ravshan tushunishda. SHu nuqtai nazardan ijtimoiy ish jamiyatdagi ijtimoiy kataklizmlarni va ziddiyatlarni qat`iy to’xtatib turadigan vosita hisoblanadi va unga jamiyat va davlat qanchalik ko’p mablag’ ajratsa, u shunchalik samaraliroq bo’ladi.
Ijtimoiy ish keng ma`noda ijtimoiy hodisa sifatida ijtimoiy yordamning o’ziga xos modelidir. Uni jamiyat aniq bir tarixiy davrda ijtimoiy, siyosiy va madaniy rivojlanishining xususiyatlariga mos ravishda ruyobga chiqaradi. Tor ma`noda esa ijtimoiy ish ijtimoiy zaruriy faoliyat bo’lib, odamlar, ijtimoiy guruhlarga shaxsiy va ijtimoiy qiyinchiliklarni engishda yordam berishga qaratilgan.
Ijtimoiy ish tushunchasi – butun dunyoda qabul qilingan ibora bo’lib, u insonning insonga gumanistik munosabatini bildiradi.
Ijtimoiy ish filantropiya, xayriya va boshqa faoliyatlardan shu bilan farqlanadiki, u nafaqat kundalik muammolarni echishda yordam berishga, balki muhtoj kishilarga qiyinchiliklarni engish texnikasini o’rgatadi.
Ijtimoiy ishning tarkibiy qismlarini ketma-ketlikda qarab chiqishda tarixiylik, mantiqiylik, tizimlilik muhim ahamiyatga egadir. Ijtimoiy ishning sub`ektlar o’z muhimligiga qaramasdan ob`ektlarning ham hosilasi va etakchisidir. Ijtimoiy ish ob`ektlari u yoki bu jamiyat ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy, hatto siyosiy sharoitlari ta`sirida shakllanadi. Sub`ektlari esa xuddi shu ob`ektiv sharoitlar ta`sirida yuzaga kelsalar-da, shu bilan birga siyosiy va boshqa ijtimoiy institutlar tomonidan, ustqurmaviy jihatdan shakllantiriladi.
Ob`ektlarning xarakterli xususiyati shundan iboratki, ob`ektlar vujudga kelgan muammolardan kelib chiqib, hal etish kerak bo’lgan masalalar darajasi bilan aniqlanadi. Sub`ektlar esa (ijtimoiy xizmatlar) ana shu asosda shakllanadi, tashkil topadi. Ijtimoiy ishning tarkibiy qismlari «ob`ektlar-sub`ektlar» nisbatida qarab chiqilishi maqsadga muvofiqdir.
Ijtimoiy ish sub`ektlari tavsifini uning barcha jihatlarini hisobga olgan holda, xususan amaliy va ilmiy hamda o’quv predmeti sifatida qarab chiqish lozim. CHunki ular ijtimoiy hayot fenomenining bir-biri bilan zich bog’langan va bir-biri bilan aloqador faoliyat turlari hisoblanadi.
Ob`ektni sub`ekga, uning predmetli-amaliy faoliyatini bilish deb izohlash mumkin.U ob`ektiv voqe`likka shunchaki o’xshash emas, balki sub`ekt bilan o’zaro aloqa va ta`sir qiluvchi qismdir.
Sub`ekt – predmetli-amaliy faoliyat va bilishning ifodalovchisi (individ, ijtimoiy guruh) bo’lib ob`ektga qaratilgan faollik manbaidir¹.
Ijtimoiy ishda ob`ektlar va sub`ektlarni tushunishda 3 ta muhim bo’lgan jihatni ta`kidlash lozim: birinchidan, ularning o’zaro farqlari; ikkinchidan, ularning organik o’zaro aloqasi va ta`siri; uchinchidan, ularning joy almashish imkoniyatlari.
«Ob`ekt» hamda «sub`ekt» tushunchalari o’zaro bog’liqlikda bo’lishi mumkinligini hamda nazarda tutish kerak. Ob`ektli-sub`ektli munosabatlar ijtimoiy ishni asosan amaliy faoliyat sifatida tavsiflaydi.
Ijtimoiy ishni fan sifatida o’rganishimizda ob`ektli-predmetli munosabatlar bilan ish ko’ramiz. Agar ob`ekt ijtimoiy ishning amaliy muayyan bir turi sifatida qabul qilinsa, predmeti esa shu ob`ektning (mijoz-individ, oila, jamoa, ijtimoiy guruh) tomonlarini tashkil etadi. Ta`bir joiz bo’lsa buni ijtimoiy ish qonuniyatlari deb ham hisoblashimiz mumkin.
Ijtimoiy ishni o’quv fani sifatida (aniqrog’i o’quv jarayoni) tahlil qilinganda, tinglovchilar, talabalar ob`ekt, sub`ektlar esa – o’qituvchilar tarbiyachilar hisoblanadi. SHu bilan birga bu erda ob`ekt-sub`ekt munosabatlari haqida gap ketganda, ayniqsa (tinglovchilar) talabalar mustaqil ilmiy tadqiqot va boshqa faoliyati (shu jumladan amaliy) jonli misol bo’la oladi.
Ijtimoiy ishning ob`ekti keng ma`noda izohlanganda barcha odamlar hisoblanadi. Bu aholini barcha qatlamlari va guruhlarining hayotiy faoliyati ko’p jihatdan jamiyat taraqqiyotining darajasi, ijtimoiy sohaning ahvoli, ijtimoiy siyosatning mazmuni, uni amalga oshirish imkoniyatlari bilan aniqlanadigan shart- sharoitlarga bog’liqdir. Umuman aholini ijtimoiy himoya instituti doirasida ijtimoiy ish ob`ekti va sub`ekti masalasi yanada yorqinroq namoyon bo’ladi. Bu esa ijtimoiy siyosatni yanada oydinlashtiradi. CHunki har bir inson o’z hayotining har qanday davrida o’zning istak, ehtiyojlari, hatto qiziqishlarini to’laroq qondirilishiga intilishini ham nazarda tutish kerak. SHu bilan birga odam hayot faoliyatining har bir sohasida istak-ehtiyoj bir xil qondirilmasligi mumkin. Oddiy qilib aytganda har bir inson u yoki bu darajada jamiyat tomonidan qo’llab-qo’vvatlanishga, yordamga, himoyaga muhtojlikni anglatadi. Hatto boy odamning ham qattiq hayojonga soluvchi vaziyatlar bilan bog’liq tashvishlari, tinchroq vaziyatda o’z sog’lig’ini saqlash va mustahkamlashga muxtoj bo’ladi. Ba`zan sog’lom odam o’zining turli niyatlarini amalga oshirishga imkoniyati bo’lmay, omadsiz, hatto qashshoq bo’lishi mumkin yoki har qanday oilada er-xotin yoki ota-ona bilan bolalar o’rtasidagi munosabatlarning keskinlashishi kabi jarayonlarda ko’rish mumkin.
Aholi turli xil tabaqa, qatlamlarga mansub bo’lib ularning ba`zilari hayotning qiyin, murakkab vaziyatiga duch kelganda o’zining ijtimoiy muammolarini hal etolmaydigan darajada bo’litshi mumkin. Ijtimoiy huquq¹ aynan aholining ana shu guruhlari, qatlamlariga alohida e`tiborni qaratishni nazarda tutadi.
Umuman tabaqalashtirilgan yondashuv, ya`ni ularni klassifikatsiyalash (tasniflash) guruhlashtirish quyidagi shakllarda namoyon etish mumkin: