Saмarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti «Tasdiqlayman» Fakultet dekani prof. S. Urakov

II Bob Ta’lim-tarbiya ishining mazmuni. Ta’lim-tarbiyaviy ishini rejalashtirish shakllari.
2.1. Ta’lim-tarbiyaviy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish turlari
Ta’lim-tarbiyaviy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, ularda madaniy-gigiyenik malakalarni shakllantirish, bolalar mehnati va o’yinlariga rahbarlik usullari, bolaning bo’sh vaqti, ko’ngil ochar daqiqalarni tashkil etish , shuningdek, ota-onalar bilan ishlash turlari rejalashtirilishi lozim.
O’qitishning har bir bo’limiga doir mashg’ulotlarni rejalashtirishda bilimlarni egallashning asosiy bosqichlari hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmunining takrorlanish ularni sekin asta murakkablashtirish nazarda tutiladi. Istalgan bo’limga doir mashg’ulotlarni rejalashtirishda mazkur bo’lim bilan bog’langan asosiy ta’lim tarbiyaviy masalalardan tashqari dasturning boshqa bo’limlaridan ayrim masalalarni kiritish kerak. Mashg’ulotlarni bunday yaxlitlash ularni rivojlantiruvchi samarasini oshiradi.
Ta’lim-tarbiyaviy ishlar mashg’ulotlardan tashqarida: kundalik turmush, o’yin, mehnatda ham davom ettiriladi. Rejada bolaning xulq-atvorini: bir-birlariga xayrixoxlik munosabatini, bir-birining o’yiniga qiziqishlari bilan hisoblashishni, yuzaga kelgan nizolarni xaqgo’ylik bilan hal qilish kabilarni tarbiyalash vazifalari nazarda tutiladi.
Rejada o’yinda bolalarni o’zaro munosabatlari va xulq-atvorlarini tarbiyalash vazifasini kiritib, tarbiyachi bolalar o’yinlarining mazmunini, ularning o’ynash ko’nikmalarini hisobga oladi. Kun davomida tarbiyachi xilma-xil harakatli va didaktik o’yinlarni uyushtiradi, ularga rahbarlik rejalashtiradi.
Bolalarning mehnat faoliyatlarini tashkil etish shakllariga doir rejalashtirish muhimdir. Mehnatni tashkil etish shakli sifatida barcha guruhlarda topshiriqlardan foydalaniladi. O’z mazmuniga ko’ra topshiriqlar turlicha bo’lishi mumkin. Tarbiyachining ish rejasida yangi topshiriq mazmunini qayd etish, so’ngra uni bajarishga jalb etiladigan bolalar ismlarini ko’rsatish maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachi bolalar navbatchiligiga rahbarlikni rejalashtirar ekan, tarbiyachi mehnat hajmi va mazmumi, bolalarga navbatchilik vazifalarini tanishtirishda foydalanadigan jihoz, metod va usullarni ko’rsatadi. Rejada bolalarning jamoa shaklidagi mehnatlarini tashkil qilish mazmuni va tarkibi, o’tkazish vaqti ko’rsatiladi. Zarur jihozlar belgilanadi va joylashtiriladi.
Mustaqillik bayramlari, mustaqil yurtimizdagi muhim sanalar va xodisalar bilan bog’liq bayramlar, maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarga Vatanga muhabbat, baynalminal hislarni tarbiyalash, ularni xalqimizning boy milliy va umumbashariy qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadida bayram ertaliklari o’tkaziladi. Bayramlarni tarbiyaning muhim vositasi sifatida puxta rejalashtirish lozim.
Maktabgacha ta’lim muassasasi ota-onalar o’rtasida pedagogik targ’ibotni amalga oshiradi. Ularni oila va maktabgacha ta’lim muassasasining bolalarga ta’sir ko’rsatishda hamkorlikni yo’lga qo’yish maqsadlarida ta’lim-tarbiyaviy ish mazmuni bilan tanishtiradi. Bolalarni oilada tarbiyalashning ilg’or usullarini o’rganadi, umumlashtiradi va tarqatadi. Bu ish izchil tarzda amalga oshiriladi va maktabgacha ta’lim muassasasi mudirasi tomonidan yillik rejada, tarbiyachi tomonidan ham rejalashtiriladi. Ishni tashkil etish usullari quyidagilarni: ota-onalar majlisi, bolani oilasiga borishni, ochiq eshiklar kunini, mashg’ulotlar o’kazishni, bolalar ishlari bo’yicha ko’rgazmalar tashkil etishni nazarda tutadi.
Maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim-tarbiya jarayonini rejalashtirish tarbiyachidan tegishli tayyorgarlikni talab etadigan ancha murakkab ishdir. Tarbiyachi bolaning psixik-fiziologik rivojlanish darajasini, «Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan davlat talablari»ni hamda u asosida yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturini yaxshi bilishi kerak. Reja tarbiyachiga dastur talablarini bir yilga bir tekisda taqsimlashga yordam beradi hamda ta’lim-tarbiya berish va tarbiyalashning usullarini oldindan o’ylab olish, maqsadni aniqroq ko’rish imkonini beradi. Reja bo’lsa, tarbiyachi bugun nima ish qilishi va qanday qilishini, qaysi qo’llanmalardan foydalanishni biladi.
Ta’lim-tarbiyaviy ish rejasi tarbiyachi tomonidan tuziladi. Reja oy boshlanishidan besh kun avval metodistga tasdiqlash uchun beriladi, oylik ish reja daftarida avvalo haftalik mashg’ulotlar jadvali, bir oylik rejaning taqsimoti beriladi. Har o’n besh kunga mo’ljallangan badan tarbiya mashqlari, ota-onalar bilan ishlash rejasi va kundalik faoliyatining yuritilishi ochib beriladi.

2. 
   Maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim-tarbiya jarayonini rejalashtirish
   

Maktabgacha ta’lim muassasasida tematik rejalashtirish, tavsiya etilgan, ma’lum bir kunni nishonlashning rasmiy sanasiga to’g’ri kelmasligi mumkin. Ba’zi sanalarning keyinga qoldirilishi o’quv jarayonini optimallashtirishga yordam beradi, chunki pedagoglar bayram va tematik haftalarni o’tkazish kunlarini mustaqil ravishda belgilaydilar.
Bolalar bog’chasida ta’lim va tarbiya muhitini tashkil etishda tematik haftalar alohida o’rin egalladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining mavzuli hayoti tufayli qiziqarli va xilma-xil bo’ladi. Uslubiy ishlarning murakkab shakli sifatida bolalar bog’chasi ma’muriyati tobora ko’proq tematik haftalarni tanlaydi. Ular pedagoglar, ota-onalar va bolalarning sa’y-harakatlarini birlashtirishga, faol ijodiy va izlanish va tadqiqot faoliyatini yaratishga imkon beradi.
Ular yuqori samaradorlik bilan ajralib turadi, chunki ular fikrlashning moslashuvchanligiga yordam beradi, o’quv jarayonining barcha ishtirokchilarini faol ishlarga jalb qiladi va o’quvchilarga o’zlarining ijodiy qobiliyatlarini namoyish etishlariga imkon beradi. Shunday qilib, metodistlar bolalar bog’chasi amaliyotiga birlashtirilgan ish shakllarini jalb qilishadi, ular o’qituvchilar va bolalar jamoasini o’z maqsadlariga erishish, mavzuni rivojlantiruvchi muhitni boyitish uchun to’plashga muvaffaq bo’lishadi.
Tematik haftaliklarning vazifalari va maqsadlari amaliy xarakterga ega, shuning uchun o’qituvchilarning kasbiy xususiyatlarini rivojlantiradi, belgilaydi, ota-onalarning pedagogik savodxonligini oshirishga yordam beradi. Asosiysi, jarayonning barcha ishtirokchilari uchun dolzarb va qiziqarli bo’ladigan ijtimoiy va ma’rifiy ahamiyatga ega, pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq mavzularni tanlashdir.
Maktabgacha ta’lim muassasasida kunlik rejalashtirish
Darslarning kunlik rejasi, bo’sh vaqt va dam olish o’qituvchining tizimli ishini nazarda tutmaganligi sababli, bu o’quv jarayonini amalga oshirish sharoitida eng samarali hisoblanadi. Muvaffaqiyatning sababi shundaki maktabgacha ta’lim muassasasida kunlik rejalashtirish o’quvchilarning yutuqlari yoki muvaffaqiyatsizliklari, mavzudagi muhit o’zgarishi, bolalar jamoasining mavsumiyligi, sog’lig’i va hissiy holatlariga tezroq munosabatda bo’lishga imkon beradi.
Hujjatni tuzishda ular mashg’ulotlar jadvaliga, motor rejimiga, o’quv ishlari rejasiga tayanadi.
Kundalik rejaga quyidagilar kiradi:
guruh jismoniy faoliyati (isitish, ochiq o’yinlar);
o’quvchi bilan individual suhbat;
muammoli yoki pedagogik vaziyatlarni hal qilish uchun tegishli bo’lgan kitoblarni qayta yozish yoki o’qish;
rivojlanayotgan, ijodiy o’yinlar va didaktik mashqlar;
ijodiy, badiiy va musiqiy ish;
kognitiv besh daqiqa;
ish;
psixo-gimnastika uchun mashqlar.
O’qituvchilar yangi kunlik rejani eng samarali va samarali qilish uchun kuzatuvlar natijalarini tahlil qiladi, tizimlashtiradi, o’tgan davrlar natijalari asosida xulosalar chiqaradi.
Pedagogik faoliyat har doim maqsadga muvofiqdir. Maktabgacha ta’lim muassasalari pedagogik jamoalari ishining maqsadi ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lib, maktabgacha yoshdagi bolalarni shakllantirish, rivojlantirish va tarbiyalashda jamiyatning umumiy maqsadlari va vazifalarini aks ettiradi.