Samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti sport turlarini o

Asosiy bugungi ma’lumotlar
Halqaro yengil atletika federatsiyasi (IAAF) 1912-yilda tashkil topgan unga 200dan ziyod davlat a’zo.
O’zbekistonga yengil atletikaning kirib kelishi – O’zbekistonda yengil atletikaga qiziqish 1885-yildan boshlangan chunki shu yillarda Farg’ona viloyatining Marg’ilon shahrida shu turga moslashtirilgan o’yingoh barpo etiladi.
Ilk marotaba yengil atletika musoboqalarini tashkil etilishi 1912-yilda Toshkentda o’tkazila boshlagan.
O’zbekistonliklar ilk marotaba 1952-yildan boshlab musoboqalarda qatnasha boshladilar.
O’zbekiston halqaro yengil atletika federatsiyasiga ya’ni (IAAF) ga 1993-yildan buyon a’zo.
O’zbekiston yengil atletika federatasiyasi rahbari – G’ulomjon Ibragimov 2017-yil 27-fevralda tayinlangan.
Samarqandda yengil atletika federatsiyasi direktori Hoshimov Aziz Farxodovich.
Bosh murabbiy Gladkova Tatyana Sergeyevna
Yengil atletikaning 49-turi olimpiada o’yinlariga kiritlgan.
Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning rivojlanishi.
Xozirgi zamon yengil atletikasi Angiliyada boshqa mamlakatlarga nisbatan oldinroq rasm bo’la boshladi. 1837 yili bu yerda 2 km ga o’rta masofaga Yugurishdan Regbi shahri kolledji o’quvchilarining dastlabki musobaqalari bo’ldi.
Ko’p o’tmay, ularning tashabusiga Iton, Oksford, Kembridj, London va boshqa Shahar lardagi koledj o’quvchilari ham qo’shiladilar.Keyin musobaqalar dasturida qisqa masofalarga yugurish, to’siqlar osha yugurish va og’ir narsalarni uloqtirishni qo’sha boshladilar. 1851 yildan boshlab musobaqalar dasturiga yugurib kelib balandlikka va uzunlikka sakrash kirtiladi.
Keyinroq yengil atletika musobaqalari unversitetlarda ham rasm bo’la boshladi. Bu jihatdan Oksford va Kembridj unversitetlari tashabbuskor bo’ladi.1864 yilda bu o’quv yurtlarri o’rtasida birinchi bor yengil atletika musobaqasi bo’lib, shundan keyin bunday musobaqalar har yili o’tkaziladigan bo’ladi. Musobaqa dasturida Yugurishning 6 ta turi va sakrashlarning 2 ta turi kiritilgan edi. Kiyinchalik dasturda boskon uloqtirish va yadro itkitish bilan to’ldiriladi.
60 yillarda yengil atletika mashqlari bilan kattalar ham qiziqa boshladilar.Yengil atletika bilan aristokratlar, sport kulublarda shug’ullana boshladilar. Angliya aristokratlari yengil atletika sport turi bilan qiziqar edilaru lekin yugurish yo’lkalarida “oddiy xalq” bilan birga bo’lishni istamas edilar. Ayniqsa ular yurish va yugurishdan ochiq bo’lib qoladigan “past” tabaqa vakillariga yutqazishga yo’l qo’ya olmas edilar.
Shu munosabat bilan 1864 yilda Angliya sport klublari “havaskorlik to’g’risida nizom qabul qilib kelib, yugurish yo’laklarida aristokratlar bilan mehnatkashlar uchrshmaydigan qilib qo’ydilar.Shu zamonga asosan jismoniy mehnat vakillar deb e’lon qilinib, ularning havaskorlarning sport kulubga kirishlariga va xavaskorlar bilan musobaqalarda qatnashishlariga yo’l qo’yilmaydigan bo’ladi.
1865 yilda London atletik kulubi to’zilib, u yengil atletika sportini keng ommalashtira boshlaydi. Bu kulub yengil atletikadan mamlakat birinchiliklari o’tkazar va havaskorlik to’g’risidagi nizomga rioya qilishni nazorat qilib turar edi.
1880 yilda Angliyada havaskorlar yengil atletika assotsiyasi to’zilib, u Britaniya Imperiyasida yengil atletikadan eng oliy organ xuquqini oladi. U Angliyadagi, uning dominionlari va koloniyalaridagi barcha burjua yengil atletika klublarini birlashtiradi. Assotsiatsiya yengil atletika sportiga umumiy rahbarlik qiladi. Angliya sportchilarini xalqaro musobaqalarda ishtirok etishga tayyorlaydi.
Farangistonda yengil atletika sport turi sifatida o’tgan asrning 70 yillarida, avvalo xarbiy va grajdanlar litseylarida rivojlana boshlaydilar, 80 yildan boshlab litseylarda yugurishdan musobaqalar muntazam o’tkazila boshladi.80 yillar oxirida Farangiston burjuaziyasi atletik sport farang jamiyatlarining asotsiyatsiyasini tuzadi.
AQSH da engil atletikaning rivojlanishi 1868 yildan, Niyu-York atletika klubi to’zilib engil atletikadan birinchi marta musobaqa o’tkaziladigan bo’ladi.Tez orada universitetlar engil atletikaning taraqqiyot markazi bo’lib qoladi. 1874 yilda Govard universitetida engil atletikadan birinchi musobaqa bo’lib o’tadi. 80- yillar oxirida AQSH da universitetlararo atletika ittifoqi bo’lgan “Amerika havaskorlar engil atletikasi milliy asotsiatsiyasi” va mamlakatda engil atletika rahbar organi –“Amerika havaskorlar engil atletikasi ittifoqi” vujudga keladi.
Germaniyada birinchi engil atletika musobaqalarini 1888 yilda Berlindagi kroket va futbol klublari tashkil qilingan edi. Mustaqil engil atletika klublari esa 90 yillarda paydo bo’ladi.1898-yilda engil atletika rahbar tashkiloti-Germaniya engil atletika boshqarmasi to’zildi.
Skandinoviya mamlakatlarida engil atletika mustaqil sport turi sifatida 1887 yilda Shveytsiyada, 1897 yilda Norvegiyada va 1906 yilda Finlandiyada rasm bo’la boshladi.
Vengriyada, Pl’shada Chexoslavakiyada, Yugoslaviyada va boshqa markaziy Ovropa mamlakatlarida engil atletika sporti o’tgan asrning 90 yillarida rivojlana boshladi.
Ko’p mamlakatlarda engil atletika sport turi sifatida XIX asr oxirlarida qabul qilindi.
Engil atletika sporti taraqqiyotida qadimiy grek olimpiya o’yinlarining 1896 yilda qayta yo’lga qo’yilishi mhim ahamiyatga ega bo’ldi.Keyinchalik olimpiya o’yinlari sportning eng muhim turlaridan, shu jumladan engil atletikadan xalqaro majmuaviy musobaqalar bo’lib qoldi.
1965 yilgacha olimpiya o’yinlari faqat 15 marta o’tkazilgan edi. harbiy xarakatlar va boshqa sabablar bilan 1916 yilda Berlinda, 1940 yilda Tokiyoda, 1944 yilda Xelsinkida o’tkazilishi mo’ljallangan olimpiya o’yinlari bo’lmay qolgan edi. Olimpiya o’yinlarida engil atletika musobaqalarining dasturi har doim o’zgarib kelgan.
Engil atletika kitobidagi jadval -3 ga qarang.
1928 yilda Amsterdamdagi IX – olimpiadada birinchi marta ayollar uchun engil atletika musobaqalari o’tkazildi. Shundan keyingi barcha yillarda ham bu musobaqalar o’tkazilib kelindi. Hozirgi zamon olimpiya o’yinlari 1 marta 1896 yilda Afinada bo’lgan edi. Engil atletika musobaqalarida atigi 12 mamlakat vakillari qatnashgan edi.Bu yo’llarda ko’pchilik atletlarning sport natijalari va mashq bajarish texnikalari past edi.
1912 yilda Stokgol’mda (Shvetsiya) bo’lib o’tgan V-Olimpiya o’yinlari yengil atletika taraqqiyotida muhim bosqich bo’ldi. Ushanda yengil atletikaning ko’p turlaridan qator yillardan beri o’zgarish kelayotgan jahon va olimpia rekordlari yangilangan edi.
1912 yilda yengil atletikani rivojlantirishga va xalqaro musobaqalar o’tkazishga raxbarlik qiladigan organ-xalqaro yengil atletika havaskorlari federatsiyasi (IAAOF) tashkil qilindi. Federatsiyaning maqsadi federatsiya a`zolari o’rtasida xamkorlik o’rnatish, ustav va xalqaro musobaqalar o’tkazish qoidasini ishlab chiqishdan iborat edi.
Birinchi jahon urushidan keyin ko’p mamlakatlarda sport tushkun holatda edi. Shuning uchun ko’p mamlakatlar 1920-yilda o’tkazilgan VII-Olimpiya o’inlarida qatnashmadi. Bu o’yinlarda urushga qatnashmagan va mamlakatlarning vakillari: (amerikaliklar, shvedlar va finlar) to’zukroq natijalarga erishdilar.
1 va 2-jahon urushlari o’rtasidagi kariyib hamma olimpiadalarda yengil atletikadan AQSH sportchilari katta muvoffaqiyatga erishib keldilar. Farangiston, Angliya, Germaniya, Shvetsiya va Finlandiya yengil atletikachilari ular bilan jiddiygina bellasha, ayrim turlarda esa ulardan to’zukroq natijalar ham ko’rsatar edilar.
2-jahon urishidan keyin yengil atletika sporti taraqqiyotida anchagina o’zgarishlar bo’ldi. Bu davrda hamma mamlakatlar yengil atletikachilarning yutuqlari darajasi sezilarli yuksaldi, bu sport turida kuchlar nisbati o’zgardi. Jahon yengil atletikasi taraqqiyotida Xel’sinkida o’tkazilgan XV-Olimpiya o’yinlaridagi (1952 yil) musobaqalarining ahamiyati katta bo’ldi. Unda 70 mamlakat ishtirok etdi. Birinchi o’rinni AQSH yengil atletikachilari oldilar. Olimpiya musobaqalarida birinchi marta qatnashgan Rossiya yengil atletikachilari 2-o’rinni oldilar. 3-o’ringa Angliya sportchilari chiqdilar. Chexoslavakiya yengil atletikachilari ancha yaxshi yutuqlarga erishdilar: e. Zatopek o’zoq masofalarga yugurishda 3 marta (5000, 10 000 metr va marafoncha 42. 195 m) g’alabaga erishdi. D. Zatopkova nayza uloqtirishdan jahon rekordini qo’ydi. Vengriyalik sportchi I.CHermak boskon uloqtirishdan yangi jahon va olimpiya rekordlarini qo’ydi.
Mel’burindagi XVI-Olimpiya o’yinlarida (1956-yil) ob-havo noqulayliklariga qaramasdan, yengil atletika sportida shubhasiz, o’sish borligi namoyish qilindi. erkaklar yengil atletikaning 24 turidan 19 tasida ayollar esa 9 ta turdan 8 tasida yangi olimpiya rekordlarini (bundan to’rttasi jahon rekordlari) o’rnatdilar. 1-o’ringa AQSH, 2-o’ringa Rossiya, 3-o’ringa Avstraliya yengil atletikachilari oldilar.
Rimdagi (1960 yil) XVII-Olimpiya o’yinlarida 1-o’rinni Rossiya, 2-o’rinni AQSH, Tokiyodagi (1964 yil) XVIII-Olimpiya o’ayinlarida nihoyatda katta voqea bo’ldi. 11 ta jahon rekordi va 70 dan ortiq olimpiya rekordlari yangilandi.