Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Abu Ali ibn Sino
dir (980-1037). Ibn Sinoning axloqiy qarashlari, asosan, 
“Axloq ilmiga doir risola”, “Burch to‘g‘risida risola”, “Nafsni pokiza tutish 
to‘g‘risida risola”, “Adolat haqida kitob”, “Turar joylardagi tadbirlar” singari 
asarlarida va zamondoshlari bilan olib borgan munozara-yozishmalarida o‘z aksini 
topgan. 
Avvalo, ibn Sino axloq ilmining amaliy falsafa tarkibidagi o‘rnini aniqlab 
olishga intiladi. “Hakimlarning, ‒ deb yozadi alloma shogirdi Bahmanyor al-
Ozarboyjoniy bilan munozara-yozishmasida ‒ falsafa nazariy va amaliy bo‘ladi 
degan fikrni falsafa amaliy-axloqiy bo‘ladi, deb tushunmaslik kerak. Chunki 
amaliy axloqning bunday namoyon bo‘lish holati falsafa degani emas, zero, 
qiyosiy malaka axloqiy malakadan mutlaqo o‘zgadir... Falsafa amaliy va nazariy 
qismlarga bo‘linar ekan, demak u (amaliy falsafa) axloq bilan aynanlashtirilmaydi. 
Shuning uchun (uni) axloq ilmi degan ma’qul”
180
. Ko‘rinib turibdiki, ibn Sino 
axloqshunoslikni amaliy falsafa, ya’ni nazariya ekanini ta’kidlaydi va axloqni 
uning tadqiqot obyekti sifatida ta’riflaydi. 
Ibn Sino o‘z asarlarida bir qancha axloqiy fazilatlarga ta’rif beradi. 
Chunonchi, iffat, himmat, shijoat, adolat, saxiylik, qanoat, qat’iyat, sadoqat, hayo, 
kamtarlik va boshqalar shular jumlasidandir. Shuningdek, alloma ularning aksi 
bo‘lgan o‘g‘rilik, aldamchilik, fisqu fasod, nafrat, rashk, adovat, bo‘hton, iroda-
sizlik, takabburlik, nodonlik kabi illatlarni ham tavsiflaydi; har ikki turdagi mazkur 
tushunchalarning bir-biri bilan bog‘liqligini, bir-biriga o‘tib turishini va bunday 
bog‘lanish ijobiy hol ekanini ta’kidlaydi. Ustozlari an’analarini davom ettirib, har 
bir axloqiy fazilat ikki nuqson oralig‘ida bo‘ladi, ya’ni o‘rtalik xususiyatiga ega, 
deydi. Demak, axloqshunoslik ilmida faqat fazilatlar emas, balki illatlar ham 
o‘rganilishi zarur. 
Mashshoiyyunlik oqimining yana bir mashhur va so‘nggi vakili, Ovro‘pada 
“Avverroizm” degan yo‘nalishning asoschisi, qurdobalik (ispaniyalik) mutafakkir