Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Professional axloq
. Milliy tashkilotlar, Ijtimoiy Ishchilar Xalqaro Federat-
siyasi, Ijtimoiy Ishchilar Maktablarining Xalqaro Assotsiatsiyasi a’zolariga yuklan-
gan mas’uliyat-Ijtimoiy Ishchilar Xalqaro Federatsiyasi, Ijtimoiy Ishchilar Maktab-
larining Xalqaro Assotsiatsiyasi dekloratsiyasiga muvofiq etikada ularning shaxsiy 
qoidalari va etik me’yorlarni muntazam ravishda yangilab turish va 
rivojlantirishdan iborat.
Milliy tashkilotlar ijtimoiy ishchilar va ”ijtimoiy ish” ixtisosligi bo‘yicha 
ta’lim beradigan institut (maktab, fakultet, bo‘linmA. larni bu qoidalar va 
me’yorlar haqida xabardor qilishga mas’uldirlar.
Ijtimoiy ishchilar ularning davlatlarida ayni lahzada harakatdagi etikaning 
qoidalari va me’yorlari bilan muvifiqlikda harakat qilishlari lozim. Bu qoidalar va 
me’yorlar, umuman olganda, milliy kontekstda ularni qo‘llashni aniq belgilovchi 
hiyla mukammal tavsiyalardan iborat bo‘ladi.
Ijtimoiy siyosat tamoyillari ichida eng asosiy tamoyil bu ijtimoiy adolat 
tamoyilidir. U nafaqat ijtimoiy siyosatning balki davlat siyosatining barcha yo‘na-
lishlarini asosiy tamoyili bo‘lib hisoblanadi. Ulug‘ bobokalonimiz Amir Temur 
siyosatining asosiy tamoyili “Kuch – adolatda” deb nomlanishi bejiz emas.
Ijtimoiy adolat bu jamiyatni moddiy va ma’naviy rivojlanish darajasi bilan 
obyektiv ravishda belgilanadigan odamlarni hayotiy ahvolidagi tenglik (va teng-
sizlik) o‘lchovidir. Ijtimoiy adolat real xalq hokimiyatini va qonun oldida hamma 
fuqarolarni tengligini, millatlarni teng huquqliligini, shaxsni hurmat qilinishini va 
uni har taraflama rivojlanishi uchun sharoit yaratilishini qamrab oladi. Bu keng 
ijtimoiy kafolat hamdir. Ish bilan ta’minlash, ma’lumot olish, madaniy, tibbiy ish 
olish va uy-joyga ega bo‘lish, keksalarga, onalik va bolalikka g‘amxo‘rlik qilish 
kafolatidir. Davlat ijtimoiy siyosatining muhim vazifalaridan biri bu ijtimoiy 
munosabatlarning barcha sohalarida ijtimoiy adolat tamoyilini to‘liq amalga 
oshirishdan iborat. Ijtimoiy adolat faqatgina odamlarning ongida mavjud 
bo‘lmaydi. Balki u tarixiy xarakterga ega bo‘lib olg‘a rivojlanib borayotgan real 
ijtimoiy munosabatlarni aks ettiradi.
Ijtimoiy adolat ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya bo‘lgani kabi xuddi shunday bu 
axloqiy-huquqiy kategoriya hamdir. U odamlarni xohish va imkoniyatini, erkinlik 
va mas’uliyatini, huquq va majburiyatini, odamlarni ishini va jamiyatdagi o‘rnini 
munosibligini anglatadi. Bundan tashqari ijtimoiy sohada ma’lum bir axloqiy 
normalar hukmronlik qilishi kerakki, zarur bo‘lganda bu normalar o‘zgalar 
manfaatini (yordamga muhtojlar manfaati) ustivorligini ta’minlashi lozim. 

---

317 
Inson hayotini va birinchi navbatda yordamga muhtojlar hayotini farovon 
qilishga qaratilgan ijtimoiy siyosat vazifalarini samarali hal qilishda yuqorida qayd 
qilingan omillar ayniqsa, ijtimoiy adolat tamoyilini roli muhim ahamiyatga ega. 
Faqat demokratik, huquqiy davlatgina bunday tamoyillarga rioya qilib, xalq 
hayotini farovonligini ta’minlashi mumkin. 
Har bir fan nazariy va amaliy bilimlar, nazariyalar, uslub va uslubiyat-
(texnologiya)lar qorishmasidan iborat. Shundan kelib chiqilsa, ijtimoiy ish faoli-
yatning universal turi, bilimning sohasi sifatida esa u boshqa fanlarning butun bir 
majmuyi bilan uzviy bog‘liq, ijtimoiy ish tamoyillarining bir necha guruhini ajratib 
ko‘rsatish mumkin: 
1) mazmuniga ko‘ra: insonparvarlik; demokratizm; qonuniylik; kishilar 
faoli-yatining muayyan shart-sharoitlari bilan bog‘liqlik; ijtimoiy faollikni rag‘bat-
lantirish; ijtimoiy adolat; altruizm; ijtimoiy, jamoaviy va shaxsiy manfaatlarning 
uyg‘unlashuvi; o‘zini-o‘zi ta’minlash; ijtimoiy xizmatlar sohasida inson va 
fuqarolar huquqini himoya qilish va ularning davlat tomonidan kafolatlanishini 
ta’minlash, fuqarolar uchun ijtimoiy xizmatlarga ega bo‘lishda teng imkoniyatlarni 
ta’minlash; xizmatlarga ega bo‘lishda fuqarolarning roziligi; ijtimoiy xizmatlarga 
ega bo‘lishning ochiqligi; ijtimoiy ishda sir saqlash; ijtimoiy xizmatning barcha tur 
va shakllari vorisiyligi; adreslilik; sog‘ligi va hayoti xavf ostida bo‘lgan 
fuqarolarga ko‘mak berishdagi ustuvorlik; profil’’aktika yo‘nalishi; ijtimoiy 
reabilitatsiya va adaptatsiyaga ko‘maklashuv; idoralararo va fanlararolik; faoliyat 
nuqtayi nazaridan yondashuv; ijtimoiy xizmatni hududiy tashkil qilish; aholiga 
ijtimoiy xizmat ko‘rsatishda ko‘ngilli jamoatchilik faoliyatini davlat tomonidan 
qo‘llab-quvvatlash va boshqalar; 
2) tashkiliy: ijroni nazorat qilish va tekshirish; xizmatchilarning vakolatlari 
va mas’uliyatlari, huquqlari va majburiyatlarining birligi; umumiylik; komplekslik; 
vositachilik; hamkorlik; yordam ko‘rsatish va boshqalar; 
3) psixologik-pedagogik: kompleks va differensiallashgan yondashuvlar; 
texnologik vakolatlilik; faollikni rag‘batlantirish; maqsadga yo‘naltirilganlik; 
hamdardlik, jozibadorlik, ishonch; vorisiylik; paydarpaylik; uzluksizlik; mijozning 
yosh va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish va boshqalar. 
Insonparvarlik ijtimoiy ishdagi insonni oliy qadriyat sifatida baholaydigan, 
uning fuqarolik sha’ni va huquqlarini himoya qiladigan, shaxsning o‘z 
qobiliyatlarini erkin va har tomonlama namoyish qilishi uchun sharoit yaratadigan 
etakchi maqsadli ustanovkadir. 
Xizmat yo‘riqnomalari, buyruqlar va farmoyishlar bilan tartibga solinadigan 
rasmiy munosabatlardan farqli o‘laroq, ijtimoiy xizmatchi va mijoz o‘rtasidagi 
norasmiy aloqalar, avvalo, sanksiyalash ahamiyatiga ega bo‘lmagan, shaxsiy 
sifatlarning ruhiy jihatdan mosligi, manfaatlarning umumiyligi, simpatiyalar va 
antipatiyalar asosida vujudga keladi. Ijtimoiy ishdagi munosabatlarning norasmiy 
xarakteri ruhiy fenomen sifatida namoyon bo‘lsa ham ijtimoiy xizmatchining 
xizmat majburiyatlari, lavozim faoliyatlari doirasidan chetga chiqmaydi.
Ijtimoiy ishdagi demokratizm mijoz bilan ruhiy aloqa o‘rnatish ko‘nik-
malarini, muloqot me’yorlari va qoidalariga rioya qilinishini, mijoz shaxsiyatiga 

---

318 
nisbatan hurmat va e’tiborni, uning shaxsiy muammolarini hal qilishga o‘zini jalb 
etishni va aql kuchi, bilimlari, axloqi, tajribasi yordamida ta’sir o‘tkazishni talab 
qiladi. 
Qonuniylik ijtimoiy ishdagi asosiy mazmuniy tamoyillardan biri sifatida 
qonunlar va unga asoslangan huquqiy hujjatlarga barcha davlat idoralari, 
mansabdor shaxslar, jamoat tashkilotlari va fuqarolar tomonidan qat’iy rioya 
qilinishini taqozo etadi. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar shunday bir shaklki, unga 
davlatning siyosati, shu jumladan, ijtimoiy siyosat yo‘g‘riladi. huquqning roli va 
maqsadi avvalo, siyosatni ro‘yobga chiqarish uchun xizmat qilishdir, biroq bu rolni 
huquq faqatgina uning me’yorlariga barcha tomonidan rioya qilingani taqdirda 
bajarishi mumkin. Mana shunda qonuniylikning birlamchi va asosiy talabi, 
jumladan, ijtimoiy ishdagi qonu-niylikning talabi namoyon bo‘ladi.
Ijtimoiy ishning eng muhim mazmuniy tamoyillaridan biri uning odamlar 
hayot faoliyati muayyan sharoitlari bilan bog‘liqligidir. Bu tamoyilda ijtimoiy ish 
nazariyasi va amaliyotining birligi namoyon bo‘ladi, uni amalga oshirish esa 
aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning, uning huquq va manfaatlarini himoya 
qilishning ilmiy asoslangan tarzda qo‘llanishi va realligini ta’minlab beradi. 
Hayot har doim nazariyadan ko‘ra boyroq, ko‘rsatma va yo‘riqnomalardan 
ko‘ra ko‘p qirraliroqdir. Vaziyatlar va hayot faoliyatining shart-sharoitlari muttasil 
o‘zgarib turishi, ijtimoiy guruhlar va shaxslarning madaniyat darajasi, ma’lumoti, 
jinsi, yoshi, mehnat qobiliyati va malakasi, sog‘ligiga ko‘ra turfaligi ijtimoiy 
xizmatchilar duch keladigan ijtimoiy muammolarning doimo yangilanib turishi va 
o‘ziga xos bo‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchun ham ijtimoiy ishning shaxs hayot 
faoliyati muayyan sharoitlari bilan bog‘liqligi tamoyili, avvalo, muayyan vaziyatni 
tahlil qilish va baholash, insonning hayot sharoitiga ijtimoiy tashxis qo‘yishni 
nazarda tutadi. Bu tamoyil ijtimoiy xizmatchini ijtimoiy vaziyatdagi ijtimoiy ish 
maqsadlariga erishish uchun bevosita ahamiyatga molik xususiyatlarni aniqlashga 
yo‘naltiradi. U mavhum nazariyalarga, qoliplarga, inersiya va rasmiyatchilikka 
berilish uchun yo‘l qo‘ymaydi. 
Ijtimoiy ishning muhim tashkiliy tamoyillaridan biri ijroni nazorat qilish va 
tekshirishdir. Ijtimoiy xizmatlarning nazorat qilish-tekshirish funksiyasi alohida bir 
soha bo‘lmasdan uning ajralmas tarkibiy qismidir. Ijtimoiy xizmatlar va boshqaruv 
organlari faoliyatidagi nazorat qilish-tekshirish faoliyatining mazmuni davlat 
tomonidan aholi turli guruhlarini ijtimoiy muhofazalash bo‘yicha belgilangan 
tadbirlarning ro‘yobga chiqarilishini ta’minlashdan iborat. 
Ijtimoiy ishning asosiy tashkiliy tamoyillaridan biri vakolat va mas’uliyat, 
huquq va majburiyatlarning birligidir. Ijtimoiy xizmatlar va ularni boshqaruv 
organlari faoliyatini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, ularning aniq faoliyat yuritishiga 
har bir ijtimoiy xizmatchi o‘z funksiya va vazifalarini aniq bilishi orqali erishiladi. 
Hayot kichik mas’uliyat bilan ulkan vakolatlarning birikishi ma’muriy o‘zi 
bo‘larchilik, yaxshi o‘ylanmagan qarorlar qabul qilish uchun qulay sharoit 
yaratishini ko‘rsatmoqda. Ayni paytda, kadrlarning katta mas’uliyatga va kichik 
vakolatga ega bo‘lishi tezkor, qat’iy harakat qilishga yo‘l qo‘ymaydi, amalda 
ijtimoiy xizmatlar mutaxassislarining tashabbusini bo‘g‘adi va mas’uliyatsizlikni 

---

319 
keltirib chiqaradi. Mana shuning uchun ham ijtimoiy ish bo‘yicha har bir 
mutaxassisning vakolatlariga mutanosib tarzda mas’uliyatini belgilash va ularga 
yuklatilgan funksional majburiyatlarning aniq bajarilishini ta’minlash ijtimoiy ish 
samaradorligining zaruriy shartidir. 
Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirilgan holda ta’kidlash lozimki, ijtimoiy ish 
mehnat turi sifatida o‘zining davriy rivojlanish bosqichlari va amal qilishining 
umumiy va xususiy qonuniyatlari hamda tamoyillariga egadir. Bu o‘z navbatida 
mazkur sohada olib borilishi lozim bo‘lgan tadqiqotlar mavzusi talaygina 
ekanligini ko‘rsatadi. Mazkur sohani rivojlantirish, yetishtirilayotgan soha 
mutaxassislarining kamolotini ta’minlash maqsadida rejalashtiriladigan ilmiy 
tadqiqotlar ijtimoiy ish falsafasining gnosologik, dialektik va akseologik jihatlarini 
rivojlantirishga qaratilsa maqsadga muvofiqdir. 
Ijtimoiy ishchilarning axloq to‘g‘risidagi bilimlari kasbiy amaliyotining 
muhim qismi hisoblanadi. Ularning axloqiy xushmuomalalik bilan yo‘l tutishga 
intilishlari va qobiliyatlari taqdim etilgan xizmatlar sifatining muhim jihati 
hisoblanadi. IIXF va IIMXA larning axloqqa qaratilgan maqsadlari bu ijtimoiy ish 
tashkilotlari, ijtimoiy ish maktablari va ijtimoiy ish sohasi bilan shug‘ullanadigan 
talabalar tomonidan axloqiy muammolarning tahlili va muhokama jarayonlarini 
osonlashtirish va bajarilishiga yordam berish hisoblanadi. Ijtimoiy ish xodimlari 
duch keladigan axloqiy muammolarning ba’zilari o‘zlari yashaydigan hududga xos 
bo‘lishi, boshqalari esa barcha davlatlar uchun umumiy bo‘lishi mumkin. Umumiy 
tamoyillarga rioya qilgan holda, umumtasdiqlangan IIXF va IIMXA o‘z oldilariga 
butun dunyo ijtimoiy ish xodimlarining o‘zlari duch keladigan muammolar va 
dilemmalar 
orasida 
fikr 
yuritishi 
va 
mulohazalarni 
kuchaytirishi 
va 
rag‘batlantirishi hamda ular tomonidan aniq qabul qilinadigan qarorlar, xulosalarni 
axloqiy muammolar majmuasining umumiy bilimlariga asoslanishini maqsad qilib 
qo‘ydilar. Ijtimoiy ish sohasi axloqiy tomonlarining muammoli jabhalari 
quyidagilar hisoblanadi:
- nizolarni barcha tomonlariga sodiq va xolis bo‘lgan holda bartaraf qilish 
zarurligi; 
- ijtimoiy ishchilar yordamchilar sifatida harakat qilishlari bilan bir vaqtning 
o‘zida yordam ko‘rsatilishi jarayonini nazorat qilishi zarurligi; 
- ijtimoiy ishchilar o‘zlari ish olib borayotgan mijozlarining talab-
ehtiyojlarini himoya qilish majburiyati va jamiyat talablari bilan o‘z faoliyatlarini 
ko‘rsatilgan xizmat ma’qulligi va samaradorligi asosida muvofiqlashtirilishi 
zarurligi o‘rtasidagi nizo. 
- jamiyat ixtiyorida bo‘lgan resurslarning cheklanganligi.
IIXF va IIMXA tegishli uchrashuvlarda 2000-yilda Monrealda (Kanada) 
alohida qabul qilingan, keyinchalik 2001-yil may oyida Kopengagenda birgalikda 
kelishilgan ijtimoiy ishning ta’rifi mazkur hujjatning boshlang‘ich nuqtasi 
hisoblanadi. Ushbu hujjatda inson huquqlari va ijtimoiy adolatning amal qilinishi 
tamoyillarini belgilab beradi. Keyingi bo‘lim ijtimoiy ish sohasi bilan bog‘liq 
bo‘lgan inson huquqlari to‘g‘risidagi turli xil konvensiyalar va deklaratsiyalar 
haqida bayon qiladi. 4-bo‘limda inson qadr-qimmatini hurmat qilish, shuningdek, 

---

320 
ijtimoiy adolat va inson huquqlariga amal qilish bo‘limlarida ko‘rsatilgan asosiy 
axloqiy tamoyillar belgilab o‘tilgan. Yakunlovchi bo‘lim IIXF va IIMXA ning 
tegishli tamshkilot a’zolari tomonidan detallashtirilishi kerak bo‘lgan ijtimoiy ish 
axloqiy xulq-atvorining asosiy qoidalarini o‘z ichiga oladi. 
Inson huquqlarining xalqaro deklaratsiya va konvensiyalari hammaga 
ma’qul bo‘ladigan asosiy standartlarni (mezonlarni) shakllantiradi. Ijtimoiy ishning 
amaliy faoliyati bilan quyidagi hujjatlar bog‘liq: 
- Inson huquqlarining umumiy deklaratsiyasi. 
- Fuqarolikka oid va siyosiy huquqlariga qaratilgan xalqaro shartnoma. 
- Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlari to‘g‘risida xalqaro shartnoma. 
- Irqiy tahqirlashning barcha shakllarini istisno qilish to‘g‘risidagi 
konvensiya. 
- Ayollar tahqirlanishining barcha shakllarini istisno qilish to‘g‘risidagi 
konvensiya. 
- Inson huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya. 
- Aborigen va qabilaga oid xalqlar to‘g‘risida konvensiya. 
Ijtimoiy ishchining faoliyati inson huquqlari va erkinligini, uning obro‘si va 
qadriyatlari hamda o‘z imkoniyatlarini munosib hayot sharoiti va farovonlikni 
amalga oshirish qobiliyatini tan olish hamda hurmat qilishga asoslangan. Shu 
qadriyatlar bilan bog‘liq ravishda tamoyillar quyidagilarni anglatadi:
- Ijtimoiy ishchi etikasining ushbu kodeksi asoslanadigan Xalqaro 
shartnomalarda e’lon qilingan insonning asosiy huquqlarini hurmat qilish; 
- Insonning mustaqil tanlov va o‘z-o‘zini aniqlashi huquqini tan olish. 
Ijtimoiy ishchilar odamga ijtimoiy ko‘maklashgancha uning o‘zi qaror qabul 
qobiliyatini rivojlantirishga va boshqa odamlar manfaatiga xavf yo‘qligi sharoitida 
o‘z hayotini mustaqil ravishda belgilashiga yordamlashadi; 
- Ijtimoiy ishchining aholini turli konfessional va etnik guruhlariga 
munosabati bo‘yicha insonparvarligini ko‘zda tutuvchi polietnik jamiyat 
kontekstida insonning ijtimoiy-madaniy xususiyatlarini hurmat qiladi. Ijtimoiy ish 
mijozlari turli tuman xislatlarga ega bo‘lgan alohida odamlar yoki shaxslar, guruh 
bo‘lishi mumkin. Inson yoki shaxslar guruhining barcha xususiyatlari yordam 
ko‘rsatish va qaror qabul qilishda inobatga olinishi darkor; 
- Kamsitishga qarshi amaliyot va insonni uning kelib chiqishi belgilari, 
yoshi, irqiy va ijtimoiy mansubligi, jinsi, diniy e’tiqodi, ideologiyasi, millati, 
sog‘ligining holati yoki boshqa har qanday tafovutlaridan qat’iy nazar, qanday 
bo‘lsa shundayligicha qabul qilishni amalga oshiradi; 
- Ijtimoiy ishchilar odamlarni ularning hayotini o‘zgartirishga, inson, 
guruhlar, jamoalarning kuchli tomonlari va imkoniyatlariga tayangancha imkoniyat 
berishga yo‘naltirilgan qarorlar qabul qilish jarayoniga jalb etishga ko‘maklashadi;
- Odamlar qadr-qimmatini himoyalash, ularning xavfsizligini ta’minlash, 
ularning shaxsiy farovonlikka erishishida yordamlashish ijtimoiy ishchi tomonidan 
insonni uning individual, oilaviy, jamoatchilik xususiyatlari bilan bir butunlikda 
tushunishi, uning manfaatlari va ehtiyojlarini hurmatlashidan kelib chiqib amalga 
oshiriladi.

---

321 
Ijtimoiy ish xodimi
 
bu odamlarga insonlar orasidagi munosabatlarni hal 
qilish va jamiyatdagi ijtimoiy o‘zgarishlarda ko‘maklashishga yo‘naltirilgan, 
ularning hayotiy farovonligini oshirish maqsadida yordam ko‘rsatish va qo‘llab-
quvvatlashga qaratilgan kasbiy faoliyat bilan shug‘ullanishini e’tiborga olsak, 
faoliyat sifatida ijtimoiy ish quyidagi konseptlar bilan xarakterlanadigan kasb:
- ilmiy asoslangan bilim va nazariyalarga tayanadi; 
- dalillarga asoslangan amaliyotga tayanadi;
- axloqning etik tamoyillari va standartlariga amal qiladi;
- mijoz va uning atrofidagi kishilar bilan o‘zaro professional harakatda 
amalga oshiriladi.
Ijtimoiy ishning kasb sifatida rivojlanishi uchun quyidagilar zarur: 
- ijtimoiy ish bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni, o‘quv rejasi 
tuzilmasini (amaliyotni kiritgan holda) va bu bilimlar hamda axborotlarni ijtimoiy 
ishning zamonaviy nazariyalari va modellariga muvofiq ravishda doimiy yangilash 
jarayonini ifodalovchi ta’lim standartiga asoslangan ta’lim jarayonini 
rivojlantirish; 
- ijtimoiy sohada rasman ishlash huquqini beradigan diplom yoki sertifikat 
ko‘rinishidagi rasmiy vakolatlarning mavjudligi; 
- ta’lim jarayoni va amaliyotni nazorat qiladigan, tashkilotlardagi ijtimoiy 
ishchining axloq standartlari va etik kodeksini ko‘rib chiquvchi hamda 
rivojlantiruvchi professional assotsiatsiyalar va uyushmalarning
 
mavjudligi.
Ijtimoiy ish kasb sifatidagi quyidagicha xarakterlanadi:
- Ijtimoiy ish ba’zi kasblar diqqat-e’tiborini alohida individiumlarga 
(masalan, psixologlar) yoki yaxlit holda jamiyatga (masalan, sotsiologlar yoki 
politologlar) qaratgan bir paytda insonni ijtimoiy muhitda ko‘rib chiqadi. 
- Ijtimoiy ish ibtidoni boshqa fan va kasblardan olgan nazariya va 
usullarning noyob majmuyidan iborat. Ijtimoiy ishning rivojlanishidagi zamonaviy 
tendensiyalar ishning turli usullari va yondashuvlari uyg‘unligi, mul’ti-darajali 
intervensiya hamda fanlararo yondashuvning rivojlanishiga yo‘naltirilgan.
- Ijtimoiy ish ijtimoiy ko‘makka muayyan qat’iy yo‘nalishga ega va 
aholining zaif qatlamiga alohida e’tibor qaratadi, u ijtimoiy ishlarni tashkil etish va 
qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan.
- Ijtimoiy ish mijozlarning o‘z-o‘zini aniqlashiga alohida urg‘u beradi, mijoz 
va ijtimoiy ishchi o‘rtasidagi munosabat ochiqlik va o‘zaro do‘stlik bilan 
xarakterlanadi, bu esa muammoning maqbul echimi uchun imkon beradi. 
Ijtimoiy ish o‘z sarchashmasini insonparvarlik ruhi bilan sug‘orilgan va 
demokratik ideallarda oladi, uning qadriyatlari tenglik, har bir shaxsning qadriyati 
va har bir odamning qadr-qimmatini hurmat qilishga asoslanadi. Kasbning paydo 
bo‘lishidan boshlab, deyarli bir yarim asr avval ijtimoiy ish amaliyotining 
diqqate’tibori umuminsoniy ehtiyojlar va inson imkoniyatining rivojlanishini 
ta’minlashga qaratilgan. Inson huquqlarini ta’minlash va ijtimoiy haqqoniylik 
ijtimoiy ishchilar faoliyati uchun motivatsiya va sabab bo‘lib ish qiladi, “zaif” 
ijtimoiy qatlamga hamfikrlik tufayli kasb faqirlikni engillatish, himoyaga muhtoj 
va ruhan ezilgan odamlarni jamiyat a’zosi sifatida faoliyat yuritishlarini 

---

322 
faollashtirish uchun ozod qilishga intiladi. Ijtimoiy ish qadriyatlari professional 
milliy va xalqaro etik kodekslarda mujassamdir.
Ijtimoiy ish xodimi jamiyatda mavjud bo‘lgan to‘siqlar, tengsizlik va 
nohaqlik bilan kurashga yo‘naltirilgan. Ijtimoiy ish xodimi krizis va kritik holatga, 
shuningdek, kundalik shaxsiy va ijtimoiy muammolarga munosabat bildtirish 
lozim. Ijtimoiy ish shaxs va uning atrofidagi kishilarga majmuaviy va yaxlit 
yondashuvga moslashtirilgan malakalar, usullar va ta’sirlarning turli-tumanligidan 
foydalanadi. Ijtimoiy ish harakatining spektri psixoijtimoiy jarayonlarning 
individual shaxsiy darajadagi mashg‘ulotlardan tortib, ijtimoiy siyosatda ishtirok 
etishni, shuningdek, ijtimoiy loyihalash va rivojlanishni qabul qilishgacha yoyiladi. 
Amaliy faoliyat maslahat berish, klinik ijtimoiy ish, guruhlar olib borish, ijtimoiy 
pedagogik ish, oilaviy terapiya, shuningdek, odamlarga jamiyatda mavjud bo‘lgan 
ish va imkoniyatlarga erishishga yordamlashishga urinishdan iborat. Bundan 
tashqari, amaliy faoliyat jamoa tashkilotlari, agentliklarini boshqarish va ijtimoiy 
siyosat hamda iqtisodiy rivojlanishga ta’sir ko‘rsatish maqsadida jamoatchilik va 
siyosiy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘z ichiga oladi. Ijtimoiy ish amaliyotining 
ustuvorligi davlatdan davlatga o‘tishi va vaqt davomida madaniy, tarixiy va 
ijtimoiyiqtisodiy sharoitlarga bog‘liq ravishda o‘zgarib tursada, ijtimoiy ishning 
majmuaviy yaxlit yondashuvi universaldir.
Inson huquqlarini muhofaza qilish sohasida turli davlat va tashkilotlarning 
faoliyatini belgilovchi xalqaro deklaratsiya va konvensiyalar ijtimoiy ishchining 
ushbu professional hamda etik kodeksi asosida turadi. Xulosa qilib aytganda, 
ijtimoiy ish axloqi zamonaviylik qadriyatlariga asoslanganligi sababli, uni ijtimoiy 
nutqqa joriy etish va tarqatish jamoat axloqini modernizatsiya qilish omiliga 
aylanishi mumkin. Shu bilan birga, zamonaviy-an’anaviy jamiyatlarda ijtimoiy 
ishning axloqiy asoslari ham o‘zaro yordam va rahm-shafqatning an’anaviy 
qadriyatlari bo‘lishi mumkin. Bu esa ijtimoiy ishning tarqalishi va uning 
obro‘sining oshishi uchun ijtimoiy-psixologik asosni tashkil etadi.