Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

uning quyidagi xususiyatlarga ega ekanligi
: 
jabrlanuvchiga odamovilik, kamgaplik xos bo‘lib, oila a’zolari va yaqinlari 
bilan muloqot qilishni istamasligi;
o‘ziga past baho berish, sha’ni, qadr-qimmati kamsitilganligi yuzasidan chu-
qur iztirobga berilishi; 
qo‘rquv va xavotirdaligi sababli noilojsizlik hissiyotlarini namoyon etishi; 
o‘zining tashqi ko‘rinishi, tabiiy ehtiyojlariga beparvo bo‘lib, tez-tez o‘z 
joni-ga qasd qilish to‘g‘risida fikrlashi yoki o‘z hayotiga suiqasd qilishga harakat 
qilishi;
 
ovqat yemasligi yoki haddan ziyod iste’mol qilishi, spirtli ichimliklar, giyoh-
vand/zaharvand moddalar iste’mol qilishni xohlashi; 
muloqot paytida ko‘zlarini olib qochishi, ko‘z yosh to‘kishi, odamlarga 
ishonchsizlik bilan munosabatda bo‘lishi; 
o‘z farzandlariga nisbatan loqayd yoki tajovuzkor munosabatda bo‘lishi 
aniqlandi. 
Zo‘ravonlik sodir etilish ehtimolidan darak beruvchi alomatlar:
zo‘ravonlik tushunchasi va turlari haqida ma’lumotga ega emaslik; 
xotira va aqliy faoliyat sustligi, nogironlik; 
boshqa shaxsdan moddiy va boshqa qaramlik, qo‘rquv mavjudligi; 
hech kim yordam bera olmasligi to‘g‘risidagi fikrning muqarrarligi; 
kelib chiqishini tushuntirib berolmagan turli tan jarohatlarining mavjudligi; 
qo‘l va yuz va tananing boshqa qismidagi shilinish, kesish, tilinish, kuyish, 
tishlangan joylar;
kiyim ostida yashirinayotgan tan jarohatlari;
yuqori xavotir, bosh og‘rig‘i; 
spirtli ichimliklar/giyohvand moddalarga ruju qo‘yish. 
Bolalar va keksa yoshdagi shaxslar xuddi ayollar singari zo‘ravonlikning 
qur-boni bo‘lish ehtimoli yuqoridir.
Ko‘p hollarda aynan oiladagi zo‘ravonlikdan jabrlangan shaxslar o‘zlariga 
yetkazilgan zarar haqida ichki ishlar organlari yoki tibbiyot muassasalariga 
murojaat qilishmaydi. Bu ko‘pincha ayollarda kuzatiladi. Sud-tergov idoralaridan 

---

214 
olingan ma’lumotlar o‘rganilganida, ayollarga nisbatan eri tomonidan zo‘ravonlik 
ishlatil-gan taqdirda ham bu haqidagi ma’lumotlarni oshkor qilmaslikka, shunday 
holatlarni yashirishga yoki tibbiyot muassalariga murojaat qilgan taqdirida ham 
olgan tan jaro-hatini o‘zining ehtiyotsizligi oqibatida olganligi bilan izohlashga 
harakat qilishadi. Buning asosiy sababini, ayollarning oilaning buzilib ketishidan 
qo‘rqishi, oila sirini tashqariga chiqarmaslikka intilishi deb izohlash mumkin. 
Oilada yuzaga kelgan nizoni bartaraf etishda jabrlanuvchining ojiz ahvolda 
ekanligi uning jabrlanishiga sharoit yaratadi. Ko‘p hollarda jabrlanuvchilar 
o‘zining salbiy xulq-atvori, axloqi, ma’naviyatsizligini namoyon qilib, jinoyatning 
jabrlanuv-chisiga aylanadi. Buning asosiy sababi jabrlanuvchining viktim 
(ig‘vogar) xulq-atvoridir. 
Zo‘ravonlik sodir etgan shaxsning xulq-atvoriga xos psixologik xususiyatlar: 
zo‘ravonning tajovuzkor xulqi darhol yuzaga kelib, o‘z talablarining baja-
rishlarini xohlaydi; 
o‘z jahlini boshqara olmaydi, psixologik zo‘riqish paytida o‘zini nazorat qil-
maydi; 
xavotirlik va asabiylik holatini boshqara olmasligi, tajovuzkor xulq-atvoriga 
sababchi bo‘ladi; 
o‘z aybini tan olmasdan, boshqalarga yuklaydi va o‘zini “jabrlanuvchi” deb 
e’tirof etadi. Sodir etgan qilmishining oqibatlarini anglamaydi;
har qanday tanqidni ko‘tara olmaydi va o‘zi sodir etgan qilmishni huquqbu-
zarlik ekanligini tan olmaydi, o‘zini oqlashga harakat qiladi;
muloqot davomida hech kimga mehr-shafqat ko‘rsatmaydi va muloqotdan 
o‘zini olib qochadi;
spirtli 
ichimliklar, 
giyohvand 
moddalarni 
iste’mol qilishi uning 
tajovuzkorligini yanada oshiradi;
begonalar oldida o‘zini yaxshi tomondan ko‘rsatib berishga harakat qiladi. 
Zo‘ravonlikni aniqlash va bartaraf etish bo‘yicha amalga oshirilishi lozim 
bo‘lgan ijtimoiy xizmatlar quyidagilardan iborat: 
ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan notinch oilalarni o‘z vaqtida 
aniqlash, nizo kelib chiqish xavfi bo‘lgan oilalarga ijtimoiy profilaktika ishini 
tashkil etish; 
huquqbuzarlik yoki jinoyatlardan jabrlanishga moyilligi bo‘lgan shaxslarni 
aniqlash va ularning zo‘ravonliklardan jabrlanish ehtimolini kamaytirish bo‘yicha 
tegishli choralar ko‘rish;
ma’muriy hududda g‘ayri ijtimoiy xulq-atvorli, huquqbuzarliklar sodir etish-
ga moyil bo‘lgan, huquqbuzarliklar sodir etgan shaxslarni aniqlash, ularning 
hisobi-ni yuritish va ularga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish; 
ijtimoiy mavqeyi, fiziologik holati, xulq-atvori, hayot tarzi bilan bog‘liq 
holda huquqbuzardan jabrlanuvchiga aylanishi xavfi mavjud bo‘lgan shaxslarni 
aniqlash va ularga nisbatan viktimologik profilaktik chora-tadbirlarni qo‘llash; 
huquqbuzarliklarning sodir etilishida jabrlanuvchilarning tutgan o‘rnini 
hamda jabrlanishning sabablari va ularga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlash 
va bartaraf etish; 

---

215 
notinch oilalarda yashayotgan shaxslarning zo‘ravonliklardan jabrlanish 
ehti-molini kamaytirish maqsadida tushuntirish ishlarini olib borish; 
oiladagi zo‘ravonliklardan jabrlanish ehtimoli yuqori bo‘lgan shaxslar toifa-
larini aniqlash; 
huquqbuzarliklardan jabrlanganlarning individual va ijtimoiy psixologik 
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda profilaktika tadbirlarni ishlab chiqish; 
oiladagi zo‘ravonlik bilan bilan bog‘liq huquqbuzarliklarning oldini olishga 
doir dasturlar ishlab chiqishva amalga oshirishda ishtirok etish; 
oiladagi ziddiyat va nizolarni aniqlash, tahlil qilish hamda mavjud kuch va 
vositalardan foydalangan holda ularni hal etish chora-tadbirlarini amalga oshirish; 
huquqbuzarliklarning sabablari va sodir etilishiga imkon berayotgan shart-
sharoitlarni aniqlash hamda ularni bartaraf etish; 
zo‘ravonlik holatlari, ularni sodir etgan shaxslarni va undan 
jabrlanganlarning profilaktik hisobini yuritish hamda bunday ma’lumotlarning 
tahlilini amalga oshirish; 
zo‘ravonlik va uning bog‘liq huquqbuzarliklarning profilaktikasini bevosita 
amalga oshiruvchi va ishtirok etuvchi organlar va muassasalar bilan hamkorlik 
qilish; 
zo‘ravonlik va unga bog‘liq huquqbuzarliklarning sodir etgan shaxsga 
nisbatan javobgarlik muqarrarligini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga 
oshirish; 
oilada farzand tarbiyasi bilan shug‘ullanmayotgan va ular bilan shafqatsiz 
muomalada bo‘layotgan ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchishaxslarni ota-
onalik huquqidan mahrum qilishto‘g‘risida sud va prokuratura organlariga 
taqdimnomalar kiritish;
oiladagi zo‘ravonlik va uning bilan bog‘liq huquqbuzarlik sodir etgan, 
ulardan jabrlanganlar bilan ijtimoiy reabilitatsiya qilish va ijtimoiy moslashtirish 
chora-tadbirlarini ko‘rish. 
Xulosa qilib aytganda, jamiyatda sodir bo‘layotgan zo‘ravonlik holatlarini 
aniqlash, tegishli chora-tadbirlarni tegishli tashkilotlar hamkorligida amaga 
oshirish, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish, tazyiq va 
zo‘ravonlikka doir murosasizlik muhitini yaratish bo‘yicha sa’y-harakatlarni 
doimiy ravishda izchil amalga oshirish sodir etilayotgan zo‘ravonlikning 
kamayishiga olib keladi.