7.2.
Tuproqning pestisidlar bilan ifloslanishi.
Pestisid (lot.pestis-maraz, caedo- o‗ldiraman) zaharli kimyoviy
mddalar o‗simlik zararkunadalari va kasalliklari, begona o‗tlar, shuningdek
yog‗och, paxta tolasimahsulotlari, jun, tyeri zararkunandalari, uy
hayvonlarining xavfli kasalliklarini qo‗zg‗atuvchilariga qarshi kurashishda
foydalaniladigan kimyoviy modda.
Pestisidlar-qanday zararli organizimga qarshi ishlatilishi Ya‘ni
qo‗llanilish ob‘ektiga qarab quydagi turlarga bo‗linadi; insektisidlar
hashoratlarni qirib tashlaydigan vosita, akarasid-o‗simlik kanalariga qarshi,
nemasid- o‗simlik nematodalarga, limasidlar-o‗simlik shilliq qurtlariga,
rodentisidlar-kemiruvchilarga,
fungisid-zamburug‗larga,
bakteriosid-
bakteriyalarga, gyerbisid-begona o‗tlarga qarshi ishlatiladigan zaharli
kimyovi moddalardir.
Pestisidlarga sintetik xamda kimiyoviy
moddalar kirib, ular
o‗simliklarni yovvoyi o‗tlardan, kasalliklardan, zararkunandalardan va
kasalliklardan ximoya qiladi, ortiq tushganda zaxarlanish alomatini paydo
kiladi.
Ekin
maydonlarining
kengayishi,
kimyoviy
ishlov
berish
vapestisidlardan foydalanish tkengayib bodi. Pestisidlarni qo‗llab, turli
zararkunadalarni va begona o‗tlarni yo‗qotish yaxshi effekt berdi. Lekin
zaharli moddalarning keng qo‗llanilishi, ularning muhirt va shu jumladan,
insonga ta‘sir qilishi jamoatchilikka katta xavf tug‗diradi.
Muhitga
tushgan
pestisid
bioekologik
qonunlar
bo‗yicha
bioakkumulyasiya va biotransfarmasiya jarayoniga o‗tib, ozuqa xalqalari
bo‗yicha;
tuproq-o‗simlik-hayvon-
inson
yoki
suv-fitoplankton-
zooplankton-baliq-inson ozuq xalqasi bo‗yicha harakat qilishi natijasida
pestisidlarning to‗planishi darajasi yuz ming marotabaga ortib boradi.
Tuproq muhitidagi boshlang‗ich biologik halqada tuproq- muhit-
inson tuproqda hammanarsa to‗planadi, shimiladi, parchalanadi bir
shakildan ikkinchi shakilga o‗tadi Ko‗plab qo‗llaniladiga zaharli
pestisidlar ta‘siri natijasida tuproq
173
o‗zini-o‗zi tozalash kabi bioedafik xislatlarini yo‗qotadi va u ham katta
maydondagi zaharli, o‗lik muhitga aylanadi.
Qishloq xo‗jaligida mineral o‗g‗itlar,kimyoviy moddalarning ken
qo‗llanilishi tufayli tuproqda va etishtirilgan o‗simlik hamda hayvon
mahsulotida, tiriklik uchun zaharli og‗ir metallar(kadmiy, qo‗rg‗oshin,
simob, ftor va radionukleidlar)miqdori normadan oshib ketadi.
Pestisid va mineral o‗g‗itlarni ko‗plab ishlatilishi natijasida tuproqda
uchiraydigan mikroorganizmlarning soni keskin kamayadi. Toza 1 gramm
tuproqda ularning soni 3-3,5mlrd.ga, yomg‗ir chuvalchanglarining soni esa
1 gektarmaydonda 5-6mln. ga etgan bo‗lsa, mineral o‗g‗it va pestisidlar
ishlatishdan ularning soni 3-4 martaga kamayib ketgan.
Tuproq muhitining turli moddalar bilan ifloslanishiga qaraganda
pestisidlar xavfi etarli darajada va to‗la tushinib etilmagan. Bunig sababi,
pestisidlar tarkibida ta‘sir qiluvchi moddlar va harxil kimyoviy preparatlar
bo‗lib,E ularning mohiyatini tushinish judda murakkab.
Atrof-muhitda bor pestisidlarni tahlil qilish murrakkab, qimmat,
olingan ma‘lumotlarning ishonchliligi kam bo‗lgan. SHuning uchun hap
hozirgi kunda pestisidlarning tuproqdagi holati, tuproqning biologik
xusisiyati, tirik organizmlarga salbiy ta‘sir qilishi, zaharning tuproqda uzoq
saqlanib turishi, uni zaharlashi va ifloslashi, tuprqdagi miqdorini
kamaytirish muommalarini hal qilish muhim ahamiyatga ega.
Hozirgi kunda ekologik muommalar inson faoliyatining turli
tarmoqlaridan kelib chiqmoqda, ularni echimini topish zarur bo‗lib
qolmoqda. Lekin kelib chiqayotgan ekologik vaziyatlarga ahamiyat
bermaslik, kelajakda og‗ir salbiy, hottoki tabiiy ofatlarga olib kelishi
mumkin. Fan-texnika rivojlanishida, xo‗jalikning turli sohalarini qayta
qurishda ekologik bilim, bo‗lishi shart.Ekologik bilimlaga tayanga holda
ekologik toza qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini etishtirish mumkin.
174
Do'stlaringiz bilan baham: |