|
Topshiriq:
Ekish normasini aniqlash formulasi yordamida ba‟zi sabzavot ekinlarining
ekish normasini aniqlash.
1.
7-8-9– jadvallarni yozish va oʻrganish
2.
Urugʻning nav va ekish sifatlari haqidagi oʻrganilgan bilimlarni
FSMU
metodidan foydalanilgan holda yozish.
7 - jadval
Yopiq grunt uchun bodring va pomidorning nav va duragaylari nav sifatlari
(OST46 92-80, OST46 94-80)
Ekin turi
Kategoriyalar
boʻyicha nav toza-
ligi, %dan kam
emas
Duragay urugʻlar
miqdori,
kategoriyalar
boʻyicha %dan kam
emas
1
2
1
2
Bodring
Ota-ona formalar
100
-
-
-
Rayonlashgan navlar
100
98
-
-
49
Birinchi avlod
duragaylar
-
-
95
90
Pomidor
Ota-ona formalar
100
-
-
-
Rayonlashgan navlar
100
98
-
-
Birinchi avlod
duragaylar
-
-
95
90
8 - jadval
Asosiy sabzavot va poliz ekinlarining nav sifatlari
(OST4690-80, OST46105-80)
Ekin turi
Kategoriyalar boʻyicha
nav tozaligi, %dan kam
emas
3-kategoriyada umumiy
aralashma ichidan boshqa
navlar urugʻlari, % dan
koʻp emas
1
2
3
Karam
Oqbosh
98
97
85
3
Bryussel
98
97
85
3
Barg
98
97
85
3
Pekin
98
97
85
3
Rangli
98
95
85
3
Kolrabi
98
95
85
3
Bodring
98
96
90
2
Pomidor
99
98
97
1
Sabzi
98
96
85
2
Lavlagi
98
95
90
2
Sholgʻom
98
95
90
2
Tarvuz
99
98
90
1
Qovun
99
97
92
3
Piyoz
Batun
90
85
80
5
bosh piyoz
99
97
90
5
Porey
98
95
85
2
Sarimsoq piyoz
99
98
95
4
50
9 - jadval
Asosiy sabzavot va poliz ekinlarining ekish sifatlari
Ekin
Klass
Unuvchan-
lik, %
kamida
Tozalik
%,
kamida
Boshqa oʻsimliklar
urugʻlari, %
Namligi, %
Jami
jumladan
begona
oʻtlar
urugʻlari
Karam
Oqbosh
1
85
98
0,5
0,20
9
bryussel
1
90
98
0,5
0,20
9
Barg
1
90
98
0,5
0,20
9
Pekin
1
90
97
0,5
0,20
9
Rangli
1
80
98
0,5
0,20
9
Bodring
1
90
99
0,1
0
10
2
70
96
0,2
0,10
10
Pomidor
1
85
98
0,2
0,10
11
2
65
96
0,5
0,20
11
Sabzi
1
70
95
0,5
0,20
10
2
45
90
1,0
0,40
10
Lavlagi
1
80
97
0,5
0,20
14
2
60
94
1,0
0,50
14
Tarvuz
1
92
99
0,1
0
10
2
80
96
0,4
0,20
10
Piyoz
Batun
1
80
99
0,2
0,10
11
bosh
piyoz
1
80
99
0,2
0,10
11
Porey
piyozi
1
80
99
0,2
0,30
11
51
Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar.
1.
Urugʻlarning nav sifati deganda nima tushiniladi?
2.
Urugʻlarning nav sifati qanday aniqlanadi?
3.
Qanday koʻrsatkichlar urugʻning ekish sifatlariga mansub?
4.
Urugʻlarning ekishga va saqlashga yaroqliligi: unuvchanligi, unib chiqish
energiyasi, hayotchanligi, oʻsish kuchi, kattaligi (1000 ta urugʻ massasi),
namligi va tozaligi qanday aniqlanadi?
5.
Kategoriya, klass va reproduksiya tushunchalariga ta‟rif bering.
6.
Sabzavot ekinlarining urugʻlarning nav va ekish sifatlari asosida ekish
normasi qanday aniqlanadi?
52
URUG`LIK DALALARDA
APROBATSIYA OʻTKAZISH
Darsning maqsadi:
Aprobatsiya toʻgʻrisida, sabzavot ekinlari urugʻlik
maydonlarida aprobatsiya oʻtkazish tartibi, aprobatsiya hujjatlari va ekinning
navdorligini aniqlash tartibi bilan tanishish.
Asosiy tushunchalar.
Urugʻlarning nav va ekish sifatlari doimo nazorat
qilib turiladi. Nav sifatlarini nazorat qilish – nav nazorati, urugʻlik sifatlarini
nazorat qilish – urugʻ nazorati deyiladi. Bu ikki nazorat ham davlat va xoʻjalik
nazoratiga boʻlinadi. Davlat nazoratini maxsus inspeksiyalar, Qishloq xoʻjalik
vazirligi boʻlimlari va boshqarmalari bajaradi. Davlat nav nazoratining asosiy turi -
aprobatsiyadir. Uning asosiy vazifasi urugʻlik maydonlarda yetishtirilayotgan
urug`likning nav sofligini aniqlash hamda ulardan olinadigan urugʻlarning urugʻlik
uchun yaroqliligini aniqlashdir.
Aprobatsiya oʻtkazish – oʻsimliklarning genetik (nav) jihatidan qanchalik
tozaligini, kasalliklarga, zararkunandalar va zararkunandalar bilan zararlanish
darajasini aniqlash va ekishga moʻljallangan urugʻlikning umumiy holatini
aniqlash maqsadida oʻtkaziladigan tadbir hisoblanadi.
Aprobatsiya oʻtkazilib, barcha urugʻlik ekinlarning navdorlik sifati aniqlanadi.
Dala aprobatsiyasi ketma – ketlikda bajariladigan quyidagi ishlardan iborat;
- aprobatsiya oʻtkazishga tayyоrgarlik;
- namuna olish;
- namunani tekshirish (taxlil qilish);
- oʻtkazilgan aprobatsiya hujjatlarini tuzish.
Aprobatsiya dastlabki urugʻchilik pitomniklari (I va II yil koʻpaytirish
pitomniklari), super elita, elita va I reproduksiya yetishtiriladigan maydonlarda
(ilovalarda keltirilgan) oʻtkaziladi .
Agronom aprobator aprobatsiyagacha quyidagi ishlarni oʻtkazishi kerak:
- xoʻjalik dalalariga ekilgan urugʻlarning hujjatlarini tekshirish, agar hujjatlar
boʻlmasa ularni qayta tiklash (ilova);
-xoʻjaliklardagi aprobatsiya qilinayotgan navning (duragayning ) urugʻiga boshqa
navlarning urugʻi aralashib qolganligini aniqlash;
53
- urug`lik ekinning oʻtmishdoshlarini aniqlash, lozim boʻlsa aprobatsiya vaqtigacha
nav va tur sofligi boʻyicha oʻtoq oʻtkazishni tashkil qilish;
- chetdan changlanuvchan oʻsimliklarda vaqt va masofaviy cheklashni
(izolyatsiyasini) tekshirish (ilova) kabi ishlardan iborat.
Aprobatsiya yoki urugʻlik ekinning nav tozaligini aniqlash tayyorlov kursini
oʻtgan agronom-aprobator yordamida (xoʻjalik vakili bilan) oʻtkaziladi. Ularning
ishi viloyat aprobatsiya inspektori tomonidan koʻrib chiqiladi (aprobatsiya akti
asosida).
Aprobatsiya vaqtida ekilgan urugʻ hujjatlari oʻtkazilgan nav tozalash
natijalari, izolyatsiyaga rioya qilinayotganligi, agrotexnik tadbirlar, begona oʻtlar,
kasallik va zararkunandalar bilan, zararlanish darajalari aniqlanadi. Agar maydon
koʻrsatilgan talablarga javob bermasa, bunday dalalar urugʻlik material safidan
chiqariladi.
Ekinlarda aprobatsiya quyidagi o`simliklarning quyidagi rivojlanish
fazalarida oʻtkaziladi:
karam – koʻz bilan chamalab va ushlab koʻrilganda karam boshi yetarli
darajada shakllanib, zichligi ham yetarli boʻlganda, barglari oqarib yaltirab
qolganda;
lavlagi, sabzi, sholgʻom, turp – texnik pishish davrida;
piyoz va sarimsoqpiyoz – piyozlar toʻliq shakllanganda (boʻgʻzi va tashqi
poʻsti quriganda);
bodring – ochiq va yopiq gruntda mevalari toʻliq yetilib, bitta ikkita urugʻlik
mevalari pishib yetilganda;
pomidor, qalampir, boyimjon – ochiq va yopiq gruntda ham 50% mevalar
pishib yetilganda;
tarvuz, qovun, qovoq – meva magʻzi va urugʻlar navga xos belgiga kirganda
(iste‟mol pishib yetilishi);
dukkaklilar – birinchi dukkaklarda urugʻ pishishi boshlanganda;
koʻkatlar (koʻpchiligi) – barg rozetkasi texnik pishganda (ba‟zi oʻsimliklarda
gulpoyalar oʻsa boshlaganda);
54
shivit – texnik pishish davrida, oʻrta soyabonda qoʻngʻir tus olganda.
Nav tozaligi namunalar olish usuli bilan aniqlanadi. Namuna - bir qator
olingan oʻsimliklar guruhi bo`lib o`rtacha 50 ta oʻsimlik yoki 50 ta uya (piyozda)
o`simliklardan tashkil topgan bo`lishi kerak
Namunalar tahlil qilinganda ular 2 guruhga boʻlinadi:
birinchi guruhga – navga xos tipik, xoʻjalik belgilari bo`yicha ham navni
takrorlovchi bor oʻsimliklar;
ikkinchi guruhga – aprobatsiya belgilari yoʻq, oʻsimliklar tipikligini
yoʻqotgan, yaxshi rivojlanmagan bargli yoki gulpoya chiqargan va h.k.
Ildiz mevali ekinlar va piyozda aprobatsiya yer оstki qismida oʻtkaziladi.
Namunalar urug`lik maydonni diagonali bo`yicha yurib olinadi. Ularning
miqdori ekin turi va maydonning kattaligiga qarab turlicha boʻladi (10- jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
