Samarqand davlat universiteti I. T. Ergashev, D. S. Normurodov, B. M. Eshonqulov sabzavot ekinlari seleksiyasi

 
 
6-rasm. Seleksiya jarayonning umumiy sxemasi. 
 
Istiqbolli (eng 
yaxshi)navlarni 
dastlabki 
ko`paytirish 
Boshlang`ich material pitomnigi 
Kolleksion 
pitomnik 
Duragay pitomnik 
Seleksion pitomnik 
Kontrol pitomnik 
Dastlabki nav sinash 
Zonalarda 
(mintaqalarda) nav 
sinash 
Konkurs nav sinash 
Urug`chilik 
pitomniklari 
Ishlab chiqarish 
nav sinashi 
Davlat nav sinovi 

---

31 
Seleksiya jarayonidagi bajariladigan ishlar turiga va ekinlarning changlanish 
usullariga qarab birmuncha oʻzgardi, chunki oʻzidan changlanuvchi o`simlarni 
yonma-yon ekib, ulardan olingan urugʻlarni keyingi yillar ekish mumkin. Chetdan 
changlanuvchi oʻsimliklar seleksiyasida seleksion materialni sofligini ta‟minlash 
maqsadida tanlab olingan raqamli (nomer) va navlardan urugʻ olish uchun ularni bir 
biridan ma‟lum uzoqlikda (cheklangan holda) oʻstirish kerak. 
Seleksiya jarayonidagi pitomniklar asosan 4 xil boʻladi: 
1.
Boshlangʻich material pitomnigi. 
2.
Seleksion pitomnigi. 
3.
Nazorat pitomnigi. 
4.
Maxsus pitomniklar. 
Har bir pitomnikning oʻz vazifasi boʻlib, boshqalardan bajariladigan 
tadbirlar bilan va ishning hajmi, namunalar soni bilan bir-biridan farq qiladi. 
Dastlabki material pitomnigida seleksion jarayon uchun boshlangʻich 
populyatsiyalar yetishtiriladi. U foydalaniladigan material turiga qarab kolleksion 
yoki duragay pitomnigida ekilishi mumkin. Kolleksion pitomnikda mavjud 
mahalliy va seleksion navlarni oʻrganish uchun namunalar alohida yoki bir 
delyankaga bir necha navlar qaytariqsiz ekiladi. Delyankalar maydoni ekin turiga 
qarab turlicha boʻlishi mumkin. Masalan, delyankalar maydoni piyoz va 
ildizmevali ekinlar uchun 0,3-1,5 m
2
, koʻk noʻxat 0,3-3,0 m
2
, bodring 2-5 m
2
, 
ertagi karam 3,5-7,5 m
2
, oʻrtapishar va kechpishar karam 5-15 m
2
, tomatdoshlar 
10-15 m
2
maydonda joylashtiriladi. 
Kolleksion materialni oʻrganish davomida namunalar oʻsuv fazalari 
davomiyligi, hosildorlik va mahsulot sifati boʻyicha baholanadi. Natijalarga 
asoslanib perspektiv namunalar urugʻlari keyingi bosqich uchun tanlanadi. 
Duragay pitomnigida chatishtirish uchun foydalaniladigan oʻsimliklar, 
duragaylarning birinchi (F
1
) va ikkinchi (F
2
) avlodlari, mutagenlar ta‟sir ettirib 
yaratilgan namunalar ekiladi. Ulardan yaxshi namunalarning urugʻlari yoki 
urugʻlik oʻsimliklar tanlanadi. Oʻzidan changlanuvchi oʻsimliklar duragaylarining 
birinchi avlodidan 100-150 ta oʻsimlik ekiladi.

---

32