Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

O’quvchilarda ko’nikma va malakani shakllantirishning psixologik asoslari
Ta’lim jarayoni nazariy bilimlardan tashqari, amaliy ko’nikma va malakani ham o’z ichiga oladi. Ko’nikma va malaka tushunchalari o’zi nima? Ularning farqi nimada? Quyidagi savollarga javob berishga harakat qilamiz. Ko’nikma deganda o’quvchining u yoki bu amaliy mashqni bajara olish faoliyati tushuniladi. Masalan, o’quvchida darslikdan mustaqil bilim olish ko’nikmasi, masala yechish ko’nikmasi, elektr sxemasi asosida elektr zanjirini tuzish, funksiya grafigini chizish, hisob amallarini bajarish va hokazolar hisoblanadi. Ko’nikma mustahkam bo’lishi uchun eng avvalo soddaroq masalalarni yechishdan boshlab to murakkab masalani ham yechish darajasigacha erishish lozim. Ko’nikmalar umumiylashib malakaga aylanadi. Masalan: fizikadan Nyutonning II qonunini to’liq tushinib, uni to’g’ri chiziqli notekis harakatda yoki noinersial sanoq sistemasida kechadigan harakatlarda ham qo’llay olsa, demak o’quvchidagi ko’nikma malakaga aylangan, deyish mumkin. Milliy ta’lim islohatlari hujjatlarida malakali kadr, malakali mutaxassis degan tushuncha ishlatilmoqda. Malakali kadr, qanday mezonlarga javob bera oladi degan savolga quyidagicha javob berish mumkin. Malakali mutaxassis istalgan nostandart sharoitda muammoni tez va to’g’ri hal qila olishi ko’zda tutiladi. Malakali kadr tushunchasi politexnik ta’lim tushunchasi bilan uyg’unlashib ketadi. Demak, ko’nikmani malakaga aylantirish mexanizmi fizikani o’qitish jarayonida amalga oshiriladi.
Umumta’lim maktabini bitirib chiqayotgan yoshlarimizning aksariyati fizika fanidan ko’nikmaga ega bo’lib, bu ko’nikmalar umumlashmagan, sistemaga kelmagan va malakaga aylanmaganligi kuzatilmoqda. Shuning uchun oliy o’quv yurtlariga kelayotgan abituriyentlarning fizikadan reytingi boshqa fanlarga nisbatan juda past. Buning asosiy sababi umumta’lim maktablarini bitirayotgan yoshlarda fizikadan savol va masalalarni yechish malakasini yetishmaganligidadir. Ko’nikmani malakaga aylantirishning psixologik asoslari ko’p qirrali jarayon bo’lib, fizika o’qituvchisidan chuqur bilim, ijodkorlikni, sabr-toqat va jonbozlikni talab etadi.