Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti optika kafedrasi

2-rasm
O‘rtacha dispersiyani aniqlash. O‘rtacha dispersiyani aniqlashda tekshiriladigan modda oldingi mashqdagi kabi o‘rnatiladi. Kompensator prizmalaridan birini ikkinchisiga nisbatan burish dispersiya o‘lchovi bo’lib xizmat qiladi. Bu (11) maxovikni chegara rangdorligi to‘la yo‘qolguncha aylantirish bilan bajariladi. Shu vaqtda hisob 120 bo‘lakka bo‘lingan (12) barabandan olinadi.
O‘lchash vaqtida barabanning ikki tomonidan ham 4-5 marta hisob olish va uning o‘rtacha qiymati Z ni topish kerak. Z ning bu topilgan qiymatiga va shu moddaning aniqlangan n_D sindirish ko‘rsatkichiga asosan ishdagi jadvaldan foydalanib o‘rtacha dispersiya qiymati n_F–n_C topiladi. Buning uchun n_D ning o‘lchab olingan qiymati uchun jadvaldan A va B lar topiladi. Agar n ning ushbu qiymati jadvalda berilmagan bo‘lsa, A va B kattaliklar interpolyatsiya formulasidan foydalanib topiladi. Z ning aniqlangan qiymati uchun topiladi. Agar Z ning qiymati butun son bo‘lmasa, ning qiymati ham interpolyatsiya yo‘li bilan topiladi. Shuni hisobga olish kerakki, Z ning 30 dan katta qiymatlari uchun, ning qiymati manfiy bo‘ladi.
Interpolyatsiya formulasi:



Jadvaldan olingan A, B va kattaliklarning qiymatlariga asosan o‘rtcha dispersiya qo’yidagicha hisoblanadi:
(3)
Bunda n_F – vodorodning F chizig‘iga ( =486,1 nm) tegishli sindirish ko‘rsatkichining qiymati;
n_C – vodorodning C chizig‘iga ( =656,1 nm) tegishli sindirish ko‘rsatkichining qiymati;
O‘rtacha dispersiya va sindirish ko‘rsatgichining ma’lum qiymatlariga asosan, ko‘pincha nisbiy dispersiya deb ataluvchi kattalik hisoblanadi;
n_D –natriyning D chizig‘iga ( =589,3 nm) tegishli sindirish ko‘rsatkichining qiymati.
Ba’zi holatlarda unga teskari bo‘lgan va dispersiya koeffitsiyenti yoki Abbe soni deb ataluvchi kattalik hisoblanadi:
(4)
Misol: Suv uchun t⁰=20⁰C n_D=1,3330
Kompensator barabanidan olingan hisob

O’ng tomonga burilgandagi qiymati	Chap tomonga burilgandagi qiymati	O‘rtacha qiymat
41,7	42,1
41,7	42,2
41,6	42,0
42,0	41,9
41,8	41,9
O’rtacha 41.8	O’rtacha 42	41.9

Jadvaldan n_D=1,3330 uchun interpolyatsiya formulasidan foydalanib A=0,02418; B=0,03120 va z=41,9 va =0,584 lar uchun o’rtacha dispersiya va dispersiya koeffisientlarini hisoblaymiz


O‘rtacha dispersiyani aniqlash jadvali