Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi zamon astrofizikasidagi eng dolzarb vazifalaridan biri boʻlib, ekzosayyoralarning ochilishi boʻldi. Quyosh sistemasidagi bir qator sayyoralarni oddiy koʻz bilan koʻrish mumkin boʻlgan holda ekzosayyoralarni koʻrish mumkin emas. Ekzosayyoralarni izlab topish,olam qanday paydo boʻlganligi toʻgʻrisida tasavvurimizni boyitsa, ikkinchi tomondan yerdan boshqa sayyoralarda hayot izlarini topishdan iborat.
Ushbu bitiruv malakaviy ishida yoritilgan masalalar, hosil qilingan bilim va koʻnikmalarni ta’lim tizimiga tadbiq etib, oʻrta maktab, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida Ekzosayyoralarni oʻrganish va ularni aniqlashkabi masalalarni hal etishi ham oʻzi dolzarb hisoblanadi.
Maqsadi va vazifalari: Qadimda sayyoralarning ochilishi, sayyoralarning teleskopda ochilish tarixi, asteroidlar,ekzosayyoralarni ochilishi va ularning yoʻldoshlari, ekzosayyoralarni izlab topish va ularda hayot bormi yoki yuqmi shuni aniqlash va boshqa xususiyatlarini o`rganish ushbu bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalariga kiradi.
Ishning ilmiyligi va ahamiyati: Mavzuga oid ilmiy ma’lumotlar NASA va Evropa Kosmik agentligining Internet saytlari va kam sondagi ilmiy adabiyotlardan olingani hamda mavzuning XXI-asr boshida astronomiyada qilingan kashfiyot, ekzosayyoralarni oʻrganish va aniqlashga bagʻishlanganligi uning ilmiyligidan darak beradi. Ushbu bitiruv malakaviy ishidan umumiy astronomiya kursida, umumiy va amaliy astrofizika, astrometriya fanlarida foydalanish mumkin.
Koinot haqidagi bilimlarimiz rivojlanib borar ekan, biz yashayotgan ona sayyoramiz Yerning moʻjiza ekanligi, uning har bir qarichi Uning tabiati biz uchun nihoyatda qadrli ekanligini anglay boshlaymiz.
I. Quyosh sistemasidagi sayyoralar fizikasi


1.1.Yer tipidagi sayyoralar (merkuriy, venera, yer va mars)
Merkuriy sayyorasi- Quyoshga eng yaqin sayyora boʻlib, qadimda uni arablar Utorud deb atashgan. Merkuriyning orbitasi boshqa sayyoralarnikidan farq qilib, choʻzinchoq, ellips shaklidadir. Shuning uchun ham bu sayyoraning Quyoshdan uzoqligi 0,31 dan to 0,47 astronomik birlikkacha oʻzgarib turadi. Sayyoraning Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 58 million kilometrni tashkil qiladi. Merkuriyning diametri 4880 kilometr boʻlib, uning sirtida tortish kuchi Yernikidan 2,6 marta kam. Boshqacha aytganda, ogʻirligi Yerda 80 kilogramm boʻlgan odam Merkuriyda atigi 30 kilogramm chiqadi. Merkuriy oʻz orbitasi boʻylab oʻrtacha 48 km/s tezlik bilan harakatlanib, Quyosh atrofini 88 kunda toʻla aylanib chiqadi.
Merkuriy sirtining kunduzgi oʻrtacha harorati +345 gradusgacha (Selsiy shkalasida) koʻtarilgani holda, kechasi -180 gradusgacha pasayadi. Biroq shuni aytish kerakki, planeta sirtining mayda tuprogʻi issiqlikni yomon oʻtkazganligi tufayli bir necha oʻn santimetr chuqurlikdagi temperatura sirt temperaturasidan keskin farq qilib, +70...+90 °C ni tashkil qiladi va juda kam oʻzgaradi. Bu nazariy ma'lumot keyinchalik radioastronomik kuzatishlar asosida toʻla tasdiqlandi.