Samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti mumtoz adabiyot tarixi kafedrasi

Ridf asliy va xurujli mutlaq qofiya - ridfi asliy va raviydan keyin vasl va xuruj harflarining kelishi orqali hosil qilinadi. Masalan:

Oshiq o‘ldum, necha javr ahli zamondin tortayin,
Ulkim oshubi zamondur bori ondin tortayin.
(Navodir ush-shabob, 480-g‘azal)
Yuqoridagi baytda “zamondin” va “ondin” so‘zlari qofiya, birinchi “n” - raviy, raviydan oldin to‘rgan “o” unlisi - ridfi asliy, “d” - vasl, qisqa “i” - nafoz, qofiyaning oxirida to‘rgan “n” harfi xuruj hisoblanadi.
3.Ridf asliy va mazidli mutlaq qofiya - ridfi asliy va raviydan keyin vasl, xuruj va mazid harflarining kelishi orqali hosil qilinadi. Masalan:
Ko‘rung, g‘am qatlgohida, balo jallodi qoshimda,
Junun zanjiri bo‘ynumda, siyosat tig‘i boshimda. -
(Favoyid ul-kibar, 565-g‘azal)
baytida “qoshimda” va “boshimda” so‘zlari qofiya, “sh” harfi - raviy, raviydan oldin to‘rgan “o” unlisi - ridfi asliy, raviydan keyin to‘rgan qisqa “i” unlisi - majro, “m” - vasl, “d” - xuruj, “a” harfi mazid hisoblanadi.
4.Ridf asliy va noyirali mutlaq qofiya - ridfi asliy va raviydan keyin vasl, xuruj, mazid va noira harflarining kelishi orqali hosil bo‘ladi. Masalan:
O‘n sakiz ming olam oshubi agar boshindadur,
Ne ajab, chun sarvinozim o‘n sakiz yoshindadur.
(Badoye’ ul-vasat, 156-g‘azal)
Ushbu baytda “boshindadur” va “qoshindadur” so‘zlari qofiya, “sh” harfi - raviy, raviydan oldin to‘rgan “o” unlisi - ridfi asliy, raviydan keyin to‘rgan qisqa “i” unlisi - majro, “n” - vasl, birinchi “d” - xuruj, “a” harfi - mazid, keyingi barcha harflar: “d” ,“u” va “r” noyira hisoblanadi.

5. 
   Ridfi zoyidli mutlaq qofiya - ridfi zoyid va raviy harfidan keyin vaslning kelishi orqali hosil bo‘ladi.
   

MUTLAQ QOFIYA(ar.) - yetuk, to‘liq. Qofiyaning tuzilishiga ko‘ra farqlanuvchi turlaridan biri. M.q.da raviy (q.) harfidan keyin qofiyaning boshqa harflari (vasl, xuruj, mazid, noyira) ham ishtirok etadi. Shams Qays Roziyning “Al-mo‘jam”(1218-1233) asarida M.q. raviy harfining ikki nav’idan biri sifatida, Nasiruddin Tusiyning “Me’yor ul- ash’or” (1253) asarida qofiyaning holatiga ko‘ra farqlanuvchi turlaridan biri sifatida keltirilgan.
Alisher Navoiy g‘azaliyotida M.q. keng qo‘llanilgan. Masalan:
Qoshi yosinmu deyin, ko‘zi qarosinmu deyin,
Ko‘ngluma har birining dardu balosinmu deyin? - (Navodir ush-shabob, 483-g‘azal)
baytida “qarosinmu”, “balosinmu”so‘zlari M.q. qofiya bo‘lib, ulardagi “o” unlisi raviydir. Raviydan keyin kelgan “s” undoshi - vasl, “n” undoshi - xuruj, “m” - mazid va qofiya oxiridagi “u” unlisi noyira hisoblanadi, “s” harfidan keyin kelgan qisqa “i” unlisi esa nafozdir (q.). M.q. xisoblanishi uchun raviydan so‘ng birgina vasl xarfining qo‘llanilishi ham kifoya qiladi.