Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

2.4 - rasm. maqsadga qaratilgan xulq-atvor aktini chizmasi [P. Anoxin bo‘yicha, 1968].

Quvvatlovchi omilning xususiyatlari, u chaqiradigan o‘ziga xos kimyoviy reaksiyalar va neyronning membranasi va sitoplazmasi doirasida sodir bo‘ladigan mos ravishdagi molekulyar o‘zgarishlar bilan belgilanadi. Bu erda, ultrastrukturaviy va molekulyar o‘zgarishlar natijasida shartli va shartsiz stimulyasiyalarning «ulanishi», keyinchalik, hosil bo‘lgan intergratsiyani hujayra razryadi ko‘rinishida aksonga chiqishi bilan amalga oshadi.

Shartli reflekslarning hujayra mexanizmida, o‘rganishning ikkita asosiy mexanizmi bor ekanligini qayd qilinadi. Birinchisi sinaptik, ya’ni shartli reflekslarni shakllanish mexanizmlari sinapslar samaradorligini o‘zgarishi hisoblanadi. Ikkinchisi, membranali – bunga ko‘ra shartli reflekslar mexanizmining asosiysi qo‘zg‘aluvchi postsinaptik membrana xususiyatlarining o‘zgarishi hisoblanadi. O‘rganishning asab mexanizmlari ham asab tizimining ikkita xususiyati tufayli amalga oshiriladi. Birinchisi, reaktivlik, ya’ni qo‘zg‘atuvchiga nisbatan javob berish qobiliyati bo‘lsa, ikkinchisi plastiklik, ya’ni ketma-ket qo‘zg‘alishlar ta’siri ostida reaktivlikni o‘zgartirish qobiliyati. Har qanday refleks dominanta va summatsion refleksning paydo bo‘lishi bilan boshlanadi. O‘rganuvchi neyronlarning funksional holatini ko‘proq ravishda adekvat aks ettiruvchi, ularning doimiy potensiali darajasi hisoblanadi. Demak, davriy (vaqt bo‘yicha) aloqalarni paydo bo‘lishi uchun elektrotonik ta’sirlar ancha muhim ahamiyatga egadir.