Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

Shartli signalning tavsifi bo‘yicha shartli reflekslar ikkita katta guruhga bo‘linadi: eksterotseptiv va intero- septiv. eksterotseptivlarining ichida ko‘rish, eshitish, hid bilish, ta’m bilish, taktil, harorat shartli reflekslari qo‘zg‘atuvchi ta’sir ko‘rsatadigan retseptor priboriga mos bo‘ladi. odamlar o‘rtasida nutq orqali muloqat qilishni o‘rganish, o‘zining asosida, so‘z signallariga bo‘lgan maxsus insoniy shartli reflekslarga ega. interotseptiv shartli reflekslar, agar ichki a’zolardan bosh miyaga kelgan afferent zarba, organizmning vegetativ yoki harakat faoliyati uchun signal bo‘la olsagina paydo bo‘ladi. ichki a’zolardan yuzaga kelgan shartli reflekslar mexanik, kimyoviy, harorat, osmotik va boshqalarga bo‘linadi. shartli signalning tabiatiga ko‘ra tabiiy (natural) va sun’iy shartli reflekslar farqlanadi. tabiiy shartli reflekslarga shart-siz qo‘zg‘atuvchining (masalan, go‘shtning ko‘rinishi va hidi) tabiiy belgilariga nisbatan hosil bo‘ladigan reflekslar kiradi. har qanday boshqa shartli signallar, masalan, aynan ovqatning xususiyati bo‘lmasdan, faqat uni eyish payti bilan bir vaqtda to‘g‘ri keladigan-larini sun’iy shartli signallar hisoblanadi.

Shartli signalning strukturasiga ko‘ra, shartli reflekslar quyidagilarning:

a) oddiy monomodal qo‘zg‘atuvchilarning;

b) bir nechta komponentlardan (masalan, yorug‘lik + tovush + terini ta’sirlanishi) tashkil topgan bir vaqtda ta’sir ko‘rsatadigan qo‘zg‘atuvchilar majmuasining;

2.3 - rasm. Ikkinchi (a) va uchunchi (b) tartibli shartli reflekslarni xosil qilinishi: a. I – birinchi tartibli shartli refleksni xosil qilinishi, II – shartli refleks xosil qilingan, III – birinchi tartibli shartli refleks asosida ikkinchi tartibli shartli refleksni xosil qilinishi, IV – ikkinchi tartibli refleks hosil qilingan.