Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi



Download 13,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet373/432
Sana11.08.2021
Hajmi13,88 Mb.
#145422
1   ...   369   370   371   372   373   374   375   376   ...   432
Bog'liq
botanika yuksak osimliklar sistematikasi.

Konvergensiya  (lot.  konvergens-yaqinlashmoq)  -  kelib  turlicha  bo’lsada,  ma’lum  bir 
muhitga moslashishi jihatidan o’xshash belgilarga ega bo’lgan organizmlarga konvergensiya deb 
ataladi.  Masalan,  sirtdan  bir-biriga  juda  o’xshaydigan  Amerika  kaktuslari  va  Afrika 
sutlamadoshlariga  mansub  va  ko’rinishi  daraxtsimon  shunday  o’simliklardir,  ular  bir  xil 
qurg’oqchilik  iqlimda  o’sishga  moslashgan.  Bu  o’simliklarni  gullari  tuzilishi  jihatidan  bir-
biridan tamomila boshqacha, ularni o’rtasida qarindoshlik belgilari yo’q. 
Uzoq  davom  etgan  evolutsiya  mobaynida  ba’zi  organlar,  masalan,  novda  barg  yoki 
ildizlarning  ma’lum  sabablarga  ko’ra  yetarli  darajada  taraqqiy  etmasdan,  shu  holicha  irsiy 


 
225 
mustahkam  belgiga  aylanib  qolish  hollari  ko’rinadi.  Masalan,  gulli  parazitlardan  zarpechak  va 
shumg’iyalarda  barglari  reduksiya  (lot.  reduksio-qisqarish)lanib  juda  juda  mayda  po’stlarga 
aylangan.  Bu  jarayon  o’simliklarning  yashash  sharoitiga  moslashuvi  tufayli  sodir  bo’ladi. 
Zarpechak va shumg’iyada barg va ildizlar reduksiyalangan bo’lib, boshqa o’simliklarni tanasiga 
so’rg’ichlari  yordamida  o’rnashib  tekinxo’rlik  qilib  o’sadi.  Shuningdek,  tropik  o’rmonlarda 
o’suvchi  rafleziyada  vegetativ  organlarning  yanada  ko’proq  reduksiyalanganligi  ko’rinadi. 
Ularda ildizlar ham bargli novdalar ham bo’lmaydi. Faqat tortmalar-so’rg’ichlar (gaustoriyalari) 
yordamida xo’jayin o’simlikning po’stlog’i orasiga o’rnashib parazitlik qilib o’sadi va juda ham 
yirik  gul  hosil  qiladi.  Ba’zan  o’simliklarda  biror  organning  butunlay  yo’qolib  yoki  nobud 
bo’lganligini  uchratish  mumkin.  Masalan,  sigirquyruqdoshlarda  beshta  changchilarning 
ikkitagacha,  bug’doydoshlarda  oltita  changchilarning  bittagacha  saqlanib  qolganligini  va 
boshqalarni  nobud  bo’lganligini  ko’rish  mumkin:  butguldoshlarda  esa  to’pguldagi  qoplagich 
barglar  butunlay  rivojlanmasdan  qolgan.  Bunday  organlar  abortiv  (lat.  abortivis-chiqarib 
tashlash) organlar deb ataladi. 
O’simliklar  olamida  ba’za  biror  organ  taraqqiyotining  ikkinchi  organ  taraqqiyotiga 
bog’langan holda o’sish hollari uchrab turadi, bu hodisaga korrelyasiya (lot. korrelyasis-nisbat, 
munosabat)  deb  ataladi.  Korrelyasiya  so'zini  biologiya  faniga  birinchi  marta  fransuz  olimi  J. 
Kyuve  kiritgan.  Hozirgi  vaqtda  bu  hodisaga  o’simlikshunoslikda  keng  qo’llanmoqda.  Masalan, 
gulxonalarda  gul  ko’chatlarini  ildiz  uchini  kesib  tashlash  vositasi  bilan  yon  va  qo’shimcha 
ildizlarni  rivojlanishiga  imkon  yaratiladi.  G’o’zaning  bosh  va  yon  novda  uchki  o’sish  nuqtasi 
chilpib  tashlansa,  oziq  moddalar  ko’proq  hosil  shoxlariga  o’tadi,  natijada  yosh  shonalar 
to’kilmasdan tez rivojlanib ko’sak erta pishadi va hosildorlik oshadi. 
Analogik va gomologik organlar. O’simliklardagi xilma-xil organlar evolutsiya jarayonida 
shaklan  keskin  o’zgarib  metamorfozga  uchrab  nasldan-naslga  o’tib,  shu  darajada  o’zgargan 
bo’ladiki, uni qaysi organdan kelib chiqib kelishini faqat solishtirma – morfologik usul asosida 
aniqlash  mumkin.  Chunonchi,  analogik  va  gomologik  organlarni  o’rganish  yuksak  o’simliklar 
vegetativ va generativ organlarining yoki shu organ qismlarining kelib chiqishini tushuntirishga 
yordam beradi. 
Analogik organ (yunon. analogiya-o’xshashlik) – kelib chiqishi har xil, bajarilgan vazifasi 
(funksiyasi)  va  shakli  bir  xil  bo’lga  organlarga  analogik  organ  deb  ataladi.  Masalan,  zirkning 
tikani  o’zgargan  barg,  gledichiya  (tikan  daraxt),  do’lananing  tikani  esa  shaklni  o’zgartirgan 
novda (shoxcha) dir. 

Download 13,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   369   370   371   372   373   374   375   376   ...   432




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish