114
BOLАLАRGА SHOSHILINCH YORDАM KO’RSАTISH. BOLА HАYOTI
UCHUN XАVFLI BO’LGAN HOLАTLАRDА SHOSHILINCH YORDАM
KO’RSATISHNING АSOSIY USULLАRI: YURАK TO’XTАGАNIDА,
NАFАS YO’LI BERKILGАNDА, QON OQISHIDА HАMDА
ZАXАRLАNGАNDА, KUYGАNDА VА SHIKАSTLАNGАNDА
Shoshilinch yordam deganimizda, biz kechiktirib bo’lmaydigan,
darxol
bajariladigan, bemor hayotini saqlab qolishga qaratilgan tadbirlarni tushunishimiz
kerak. Eng muhimi shoshilich yordam ko’rsatish kerak bo’lgan holatlarda har bir
daqiqa hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Chunki yurak va nafas to’xtaganida
3-5 daqiqadan keyin asab tizimidagi hujayralarda qaytmas hodisalar boshlanishi va
shu fursat o’tganidan so’ng bolani hayoti uchun olib boriladigan kurashning behuda
ketishi isbot etilgan. Bunday holatlar ko’p sabablarga ko’ra kutilmaganda, to’satdan
ro’y berishi mumkin. Hayoti xavf ostida qolgan bemorga
shoshilich yordamni shu
payt uning oldida bo’lgan odam ko’rsatishi kerak. Demak, har bir inson, ayniqsa,
tibbiy xodim shoshilich yordam usullarini yaxshi bilishi va bajara olishi kerak.
Yurak to’xtaganda organizmning faoliyati tugaydi, ammo 3-5 daqiqa davomida
organizmning eng nozik a’zo va to’qimalarida ham qaytmas o’zgarishlar yo’q. Bu
holat klinik o’lim deyiladi va darxol reanimatsiya (tiriltirish) tadbirlari o’tkazishni
talab diladi. Klinik o’lim belgilari quyidagicha: nafas olish to’xtagan - teri, lablar,
tirnoqlar ko’kargan, yurak urishi to’xtagan -katta qizil qon tomirlarda (son va uyqu
arteriyalari) pulsni aniqlab bo’lmaydi, ko’z qorachiqlari juda kengayib ketadi va
yorug’lik ta’siriga javob bermaydi, yurak urishi eshitilmaydi.
Reanimatsiya tadbirlari quyidagi tartibda bajariladi:
Yurak to’xtagani vaqtni belgilash;
Nafas yo’llarini tozalash;
Bemor qattiq joyga chalqancha, boshi orqaga
egilgan holda yotqiziladi;
Pastki jag’i burchaklaridan ushlanib oldinga tortiladi va ustki jag’iga tomon
bosiladi, keyin burun teshiklari yopilib, og’izni bemor og’ziga qo’yib, 2-3 sinov
nafasi yuboriladi, nafas yo’llari ochiq bo’lsa, ko’krak
qafasi havo yuborganimizda
ko’tariladi.
Yurakni bevosita uqalash boshlanadi har bir nafas yuborishdan keyin
15 marta tush suyagi bosiladi.
Sharoit to’g’ri kelsa, zarurat bo’lganda traxeyaga og’izdan maxsus nay
qo’yiladi (intubatsiya) va sun’iy nafas apparat yordamida beriladi. Yurakning
bevosita uqalanishi davom ettirilgan holda yurak ichiga nina sanchilib adrenalin,
kaltsiy xlorid va natriy karbonati eritmalari yuboriladi. Boshga va katta qon tomirlari
115
ustiga muz solingan idishlar qo’yiladi. Elektrokardiograf va elektroentsefalgograf
ulanadi. Ko’rilgan choralar
naf bermasa, shifokor bevosita uqalashga o’tadi.
Nafas yo’llarini tozalamasdan o’pkaga sun’iy nafas berishning iloji yo’q.
Shuning uchun bir necha sekund vaqt qo’ldan boy berilsa dam bolaning og’iz
bo’shlig’i va yuqori nafas yo’llarini imkoni boricha butunlay tozalab olgan ma’qul.
Buning uchun barmoqga doka urab og’iz bo’shlig’i tozalanadi, imkoni bo’lganda
elektr surgich bilan nafas yo’llaridagi suyuqlik va ovqat qoldiqlari so’rib olinadi,
nafas yo’llarini tozalaganda bemorning boshi tanasiga nisbatan pastroqda bo’lishi
kerak .
Bemor boshini orqaga egib, pastki jag’ini oldiga surish, til orqaga tushib nafas
yo’lini berkitishini oldini oladi. Bemor yelkasi tagiga o’ralgan choyshab yoki kichik
yostiqcha qo’yilsa, mazkur holatda yotqizish oson bo’ladi
Sun’iy nafas berishning eng oddiy usullari: og’izdan - og’izga burunga nafas
yuborish uchun og’izga doka yopiladi va uning burni qisilib, nafas beruvchi o’z
og’zini bemor og’ziga qo’yib havo yuboradi. Og’izdan burunga faqat yosh bolalarda
116
nafas yuboriladi Buning uchun bemor og’zi va burniga doka yopilib nafas beruvchi
og’zi bilan bemorning og’zini ham qoplab havo puflaydi. Havo o’pkaga o’tayotgan
bo’lsa, ko’krak qafasi ko’tariladi va nafas chiqayotganda pasayadi.
Аgar shunday
bo’lmasa darxol yana bir marta nafas yo’llarini tozalab, bemor to’g’ri holatda
yotganini tekshirish kerak .
Shifoxona yoki tez yordam mashinasi sharoitida o’pkaga sun’iy nafas berish
uchun maxsus apparatlar yordamida kislorod beriladi. Аyrim vaqtlarda maxsus
moslashtirilgan nafas berish xaltasi ishlatiladi
Sun’iy nafas berish bilan birgalikda qon aylanishini ta’minlash uchun yurak
bevosita (yopiq) uqalanadi. Bir marta nafas bergandan keyin to’rt marta to’sh
suyagi
bosiladi.
Uqalashning ma’nosi shundaki - yurak umurtqa pog’onasi va to’sh suyagi
oralarida kesilganida uning bo’shliqlaridagi qon tomirlarga itarib chiqiladi,
bo’shaganda esa bo’shliqlar yana qonga to’ladi. Natijada qon aylanishiga erishiladi
(24 rasm).
To’sh suyagini pastki qismiga bosish chaqaloq va ko’krak yoshidagi bolalarda
o’ng qo’lni 1-2 barmoqlari bilan bajariladi, 8-9 yoshgacha bo’lgan bolalarda kaft
bilan kattaroq bolalarda bir-birini ustiga qo’yilgan ikki kaftlar bilan bajariladi!
Bosganda to’sh suyagi kamida 4-5 sm botadigan qilib bir daqiqada 3-5
yoshdagi
bolalarda 70-80, kichik yoshdagi bolalarda 100-110 marta qisqa-qisqa (0,2-0,3)
sekund muddatda bosilishi kerak (25 rasm).
Bajarilgan tadbirlar ko’p qilganda bemor terisi tabiiy rang olib, qon tomirlarida
puls paydo bo’ladi, ko’z qorachiqlari qisqaradi va nur ta’siriga javob bera boshlaydi,
qon bosimi 50-70 mm simob ust. ko’tariladi.
Аsfikasiya yoki bo’g’ilish deganimizda bemor nafas yo’llarini berkilib qolishi
natijasida nafas yetishmasligi tushunamiz.
Nafas yo’llari yot qismlar, ovqat qoldiqlari, qusgi bilan hamda xiqildoq shilliq
pardasining shilinishi natijasida yopilishi mumkin. Bunday holatlarda bola juda
bezovta bo’lib terisi, lablari ko’karib ketadi.
Darxol nafas yo’llarini tozalab (yuqorida qayd etilgandek) sun’iy nafas bera
boshlash kerak. Bu tadbirimiz naf bermasa shifoxona yoki tez yordam sharoitida
traxeyaga nay qo’yiladi. Og’iz tomonidan yoki shoshilinch operatsiya traxeostomiya
(bo’yin tomonidan traxeya teshiladi) - qilinib nafas yo’llari ochiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
