Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

8. O„Z-O„ZINI NAZORAT QILISH SHAXSNI JISMONIY 
TAKOMILLASHTIRISHNI SAMARALI USULIDIR. 

---

46 
O„zini-o„zi kamolatga etkazish kishini jismoniy rivojlanishi, jismoniy va 
funksional tayyorgarligini, ya‟ni to„liq jismoniy holatini oshirib berishga intilishi deb 
tushuniladi. 
O„zini-o„zi kamolatga etkazish, natijasi sifatida va o„zini-o„zi tarbiyalash 
elementini tashkil qilish va jismoniy tarbiyani umumiy jarayoni bo„yicha yo„naltiriladi. 
YOshlarni o„z ustida maqsadga yo„naltirilgan holda ishlashga majburlaydigan 
narsa ma‟lum dastlabki shart-sharoitdir. Pedagogikada kishiga bo„ladigan munosabatni 
bo„yicha uni ichki va tashqiga bo„ladi. 
Tashqi shart-sharoitga quyidagilar kiradi: o„zini o„zi tarbyalash sohasida 
maqsadga yo„naltirilgan ma‟rifiy ishlar - bu jamoat chilik fikri.
Ichki shart-sharoitdagi o„zini-o„zi tarbiyalashga quyidagilar kiradi: ma‟lum 
darajadagi o„zini o„zi anglash va o„zini o„zi bilish, kasbiy - ma‟naviyat jihatdan oliy 
maqsadga intilish va x.k. O„zini o„zi tarbiyalash, tizimida ichki shart-sharoit kishini 
irodasi shakllanishida hal qiluvchi ahamityaga egadir, Irodaga zo„r bermasdan turib 
o„zini o„zi tarbiyalash mumkin emas. 
Ichki shart sharoitida o„zini o„zi kamolotga yoki takomillashtirishga quyidagilar 
kiradi: qaddi-qomatni yaxshilashga, kuch imkoniyatlarini rivojlantirishga, chiroyli 
qomatni shakllanti-rishga, ya‟ni to„liq - jismoniy holatni, salomatlikni saqlashga va 
yaxshilashga intilish.
O„zini o„zi kamolatga etkazishga yoki takomillashtirishni samaradorligini 
oshirish jismoniy tarbiya jarayonini tashkil etilishiga bog„liqdir. CHunki 
ko„rsatilayotgan jismoniy tarbiya natijalari talabalarning kamolotga etishuviga yoki 
takomillashuviga intilishi hisoblanadi. 
Oliy o„quv yurtlarida o„zini o„zi kamolotga etkazishni tashkil qilish vazifalaridan 
biri talabalarni o„zini -o„zi tarbiyalashni nazariyasi va usullari bilan qurollantirish 
ularda muntazam ravishda, ijodiy va o„z ustida ongli ravishda mustaqil ishlashga 
odatlari va ehtiyojlarini ishlab chiqish hisoblanadi. 
Jismoniy mashqlar bilan shug„ullanishga jalb qilish va ongli munosabatda bo„lishi 
muhim omillaridan biri, sog„lomlash-tirish jismoniy tarbiyani bilishni asoslab 
rivojlantirish o„zini o„zi nazorat qilish usuli hisoblanadi. 
Jismoniy mashqlar bilan shug„ullanishga jalb qilish va ongli munosabatda bo„lishi 
muhim omillardan biri, sog„lomlashtirish jismoniy tarbiyani bilishni asoslab 
rivojlantirish o„zi-ni o„zi nazorat qilish usuli hisoblanadi. 
O„zini o„zi nazorat qilish - organizmni funksional holati va jismoniy yuklamani 
olib o„tish, o„zining salomatligining kuzatish tizimidir. U jismoniy holatni 
boshqarishga, qattiq charchashdan qochish va yuklamalarni tartibga solishda yordam 
beradi. 
O„zini salomatligini holatini muntazam ravishda va o„z vaqtida kuzatib borishi, 
o„zini o„zi nazorat qilish chetga chiqishni o„z vaqtida sezishi va bartaraf etish uchun 
zarur chora tadbirlarni qabul qilishga imkon beradi. 
Salomatlik pasporti kundaligini yuritish o„zini - o„zi nazorat qilishni samarali 
shaklidir. SHaxsan o„zigagina xos bo„lgan ko„rsatkichlari kayfiyati, uyqu, ishtahasi, 
ish qobiliyati, mushaklarni og„iri kiradi. Kishining ongiga bog„lanmagan holda mavjud 
bo„lgan ko„rsatkichlar bo„yining uzunligi, tananing og„irligi, og„irlik bo„y ko„rsatkichi, 

---

47 
bo„yin, qorin aylanasi tanani yog„ qatlami massasini aniqlash, organizmning tiriklik 
ko„rsatkichini, jismo-niy holatini baholash kiradi.
Kishining o„zini-o„zi nazorat qilishi muhim ta‟limiy va tarbiyaviy ahamiyatga 
egadir, u jismoniy sog„lomlashtirish mashqlarini samarali o„tkazish uchun zarur va 
unga ongli munosabatda bo„lishi va maqsadga muvofiq usulda jalb qilishi hisoblanadi.